glykys apeiro polemos
Tatlı Gelir Yaşamayana Savaş
Rusya’nın, komşusu Ukrayna’yı işgale giriştiği şu günler, savaş üzerine yeniden düşünmek, dahası, düşünmenin ötesine geçip savaş karşıtı bir duruş inşa etmek için fırsat sunuyor bize.
Savaşın bozgunculuk, ahmaklık, katliam, yoksulluk, sürgünlük ve dahi en katı haliyle, nesillere sari bir kötülük olduğunu biliyoruz. Doğrudan bir savaşın içinde değilsek de, kendimizi yaşayan milyonlarca savaş mağdurundan birinin yerine koymak bile yeterlidir olan biteni anlamak için.
Saldıran taraf olmak, imha ve katliam emrini vermek, yukarıdan aşağıya bu emrin uygulayıcısı olmak, bunların tümü, silsile halinde ve ortaklaşa icra edilen insanlık suçlarıdır.
Devlet başkanı olmak da, fatih veya kahraman olmak da, “ben sadece bir erim ve bana verilen emri yerine getirdim” demek de katil olmanın mazereti sayılamaz. İşlenen iyilikler kadar kötülüklerin de bir bedeli olacak: ve bu sadece içerisinde bulunduğumuz bu kısacık dünya hayatında değil asıl yüzleşmemiz de ahirettedir!..
Söz konusu insan olduğunda, meleklerin Allah’a sorusunu hatırdan çıkartmamak gerekiyor. Sorudan öte, varoluş üzerine “can alıcı”, kökensel bir tespit bu aynı zamanda. İnsanlık tarihi ile sabit bir hakikat Kur’an’da (Bakara Suresi 30. ayette) şöyle ortaya konuyor:
“Hani Rabbin meleklere, ‘Ben yeryüzünde bir halife kılacağım’ demişti. Onlar, ‘Biz seni övgü ile tesbih ederken ve senin kutsallığını dile getirip dururken orada fesat çıkaracak ve kanlar dökecek birini mi halife kılacaksın?’ dediler. Allah ‘Şüphe yok ki, ben sizin bilmediklerinizi bilirim,’ dedi.”
Allah’a kulluk ve yeryüzünü imar ve ıslah ile sorumlu insan, meleklerin itirazlarını doğrularcasına başlangıç ahdini unutup şeytanın emrine girerse, pekâlâ savaş açar, savaşa katılır, savaşı destekler; kısacası meleklerin tespitinde olduğu gibi yeryüzünde kanlar dökerek fesat çıkarır; iyilik yerine kötülüğü esas alır, yeryüzünü imar yerine ifsad eder. Oysa ahdi hep hatırda tutar ve Allah’ın sahiplenişini dikkate alırsa öldürmemenin, zulmetmemenin, zarar vermemenin, incitmemenin yalnızca Allah’a layık kul olmaktan ve yeryüzünü barış yurdu kılmaktan geçtiğini de unutmaz.
Bize saldırmadıkları sürece asla saldırmayalım, savaş açmayalım, fesat çıkarmayalım. Kabul.
Buraya kadar kolayca geldik ve öyle zannediyorum ki yaygın bir “kabul”le de karşı karşıyayız. Asıl mesele, buradan sonra ortaya koyacağımız yaklaşımda. Şu soru önümüze dikilmiş, cevap bekliyor:
“Ya bize savaş açarlarsa? Düşmanla savaşmayalım, kendimizi (yurdumuzu), insanlığı savunmayalım mı yani?”
Elbette savunalım. Meşru Müdafaa bir haktır. Ne var ki bunu silahlarla değil, kötülüğe karşı insanlığımızla direnerek, sivil itaatsizlik yollarını uygulamaya koyarak yapmaya çalışalım. Başlangıçta direniş yolu olarak en akla yatkın gelen silahlarla karşı koymanın savaşı daha da büyütüp çok daha büyük kötülüklere yol açtığına binlerce kez tanık olmadık mı? Her iki dünya savaşı bize bunu öğretmedi mi?
“İyilikle kötülük bir olmaz. O halde sen kötülüğü en güzel tarzda uzaklaştırmaya bak. Bir de bakarsın ki seninle kendisi arasında düşmanlık olan kişi candan, sıcak bir dost oluvermiş!” (Fussılet Suresi 34. ayet.)
Hiçbir saldırı karşısında öncelikle kötülüğü iyilikle savuşturmanın; şiddeti, şiddet dışı bir direnişle ortadan kaldırmanın imkânlarını denemiş ve tüketmiş değiliz. Oysa ki şiddet şiddeti doğuruyor ve kan kanla temizlenmiyor.
Bu mesele üzerine yıllardır düşünüyorum. Romantik veya hayalperest olarak küçümsenmek pahasına, bir yandan gerçekliğin öte yandan idealin koluna girerek yürümenin derdindeyim. Yalnızca adaletle değil aynı zamanda merhametle kucaklaşmayı arzu ederim.
Bu yazının başına oturmadan önce, kıymetli yazar Ümit Aktaş’ı aradım. Onun her yazdığını önemsemekle birlikte “Cihad ve Şiddet Dışı Direniş” adlı kitabını ayrı bir yere koyarım.
“Bugün Ukrayna cumhurbaşkanının yerinde siz olsaydınız, işgalci Rusya karşısında ne yapardınız” diye sordum kendisine.
“Şiddetsiz bir direnişi örgütlerdim, hiç değilse bunu denerdim” diye yanıtladı.
“Başarılı olma şansı var mı?”
“Denemek lazım. Denemeden olmaz. Evet, kolay değil ama Gandi için de kolay olmamıştı fakat o başarılı oldu.”
Ümit Aktaş, aktarmadan geçemeyeceğim, kritik bir noktanın da altını çizdi ayrıca: “Gandi şiddetsizliği savunmakla birlikte insanlık onuru söz konusu olduğunda ve barışçıl tüm imkânlar tüketildiğinde, onurunu kaybetmektense şiddete başvurmayı da bir hak olarak görmekte ve şöyle demekte: ‘Şiddet dışı yöntemlerin her zaman en iyisi olduğuna şüphe yoktur, ancak bunların kendiliğinden uygulamaya girmediği durumlarda ve tüm ihtimaller denendikten sonra gerekirse şiddete başvurmak, pasif kalmaktan daha şereflidir.”
Bu konulara kafa yormuş isimlerden biri olan Cevdet Said’in, “Şiddet Erdemi Öldürür” adlı kitabını tanıtan bir yazı kaleme almıştım. Said, kitabın, “kötülüğe iyilikle karşılık vermek” başlıklı makalesinde şöyle bir öneride bulunuyor:
“İdfa’ billetî hiye ahsen: kötülüğü iyilikle karşıla, ayeti çerçevesinde modern sosyoloji ve psikoloji bilimleri alanında uzun araştırmalar yapılmalı ve bu araştırmaların sonuçları okullarda ders olarak okutulmalı, bu sonuçlara ilişkin çalıştaylar ve uygulamalı eğitimler yapılmalı, öyküler yazılmalı, diziler ve filmler çekilmeli, benzer etkinliklerle bu yasanın anlaşılması sağlanmalıdır.”
Habil ve Kabil’den bu yana değişen bir şey olmamakla birlikte, ibret alınsın diye indirilen kıssa orda, Kitabın orta yerinde duruyor:
“VE ONLARA gerçeği göstermek için Âdem’in iki oğlunun kıssasını anlat; nasıl ikisinin Allah’a birer takdime sunduklarını ve birinden kabul edildiği halde diğerinden kabul edilmediğini. [Onlardan biri, Kâbil,] “Seni mutlaka öldüreceğim!” demişti. [Kardeşi Hâbil] cevap vermişti: “Unutma ki Allah, yalnız O’na karşı sorumluluk bilinci duyanların takdimesini kabul eder. Beni öldürmek için el uzatsan bile, ben öldürmek için sana el uzatmayacağım: Ben bütün âlemlerin Rabbi Allah’tan korkarım.” (Maide Suresi 27-28)
Dolayısıyla, tarihin bunca deneyiminden sonra, insanlığımızı ortaya koyabilmek ve temel insanlık değerlerini savunabilmek için, adalet, hakkaniyet ve merhamet çerçevesinde bir savaş karşıtı cephe tahkim edebilir ve bu mübarek cephede barış için sonuna dek mücadele edebiliriz. İşte “haklı savaş” ancak böyle yürütülebilir!
‘Şiddetsizliğin Gücü‘ne inanırsak, ‘Sivil İtaatsizlik ve Pasif Direniş‘ ile ‘Kamu Vicdanına Çağrı‘da bulunabiliriz.
Bu yol, giderek ifsad edilen ve yaşama dair imkanlarını yitiren yeryüzünün bir nükleer cehenneme çevrilmemesi için, her halükârda denemeyi hak ediyor.
*Kapaktaki Görsel: An Artist Painted a Haunting Image of an Injured Syrian Boy
