Kimi İslami çevrelerin gerçekliklerden kopuk, somut acı ve zulümleri göz önünde bulundurmadan ürettikleri söylemleri ne kadar eleştiriyi hak ediyorsa yine bir kısım İslami çevrenin dinmez bir iştiha ile diline doladığı “proje tutkusu”, bu tutkuyu muhatapları üzerinde bir baskı unsuru olarak kullanma tavrı da aynı eleştiriyi hak ediyor.

Meselenin birkaç boyutu var.

Kapitalist ya da sosyalist ideallerin sıkça düşünce ve siyaset dünyasında boy gösteren ya da dillere dolanan projelerinin mezkûr İslami çevreleri pozisyon almaya itiyor olmalı. Bunların ilk sırada geleni elbette ekonomi ile ilgilidir. “Siz ne öneriyorsunuz? Projeniz nedir?” gibi sorular çokça dolaşıma sokulur, muhtemelen sizler de bunlara sıkça muhatap olmuşsunuzdur ve muhakkak birtakım cevaplar vermişsinizdir.

Hadi, durmayıp ekonominin ardından diğer “can alıcı” mevzuları sıralayalım: Ekolojik yıkım, etnik kimlikler, kadın meselesi, eğitimin nasıl şekilleneceği, tarım ve gıda politikaları… Listeyi uzatmak mümkün. Bütün bu alanlarda, İslamcıların (Kolaylık olsun diye bu tanımı kullanalım.) ne yapacağı, topluma ne vadettiği sorgulanır.

Baştan beyan edelim ki bu sorgulaman son derece haklıdır ve ben de bu sorgulamaların bir tarafındayım ancak yazının gerekçesi tam da burada beliriyor. İslam, diğer ideolojiler gibi bir ideoloji midir? Seküler bir çözüm dizgesi olarak mı karşımızda durmaktadır? Proje tutkusuna ne ölçüde cevap verebilir ya da bu tutkulara karşılık verecek bir yapıda mıdır?

Gaybla bağlantılı bir inancın, ahirette mutlak kurtuluşu amaçlayan bir dinin müntesipleri için yola çıkış, başlangıç noktası neresidir? Kişinin ya da toplulukların/insanlığın her şeyden önce atacağı adım/lar ve bu adım(lar) nedir, ne olmalıdır? Müslüman, bağlı olduğu merkezden bağımsız bir tasarımcı mıdır? Âlemlerin Rabbine karşı sorumluluk altına girip benliğini arındırdıktan sonra yeryüzündeki yürüyüşü nasıl seyredecek, bütün o toplumsal alanlarda hangi önerileri insanlığa arz edecektir?

Modern ulus devletin şemsiyesi altında mı bir ekonomik çözüm önerisinde bulunacak, kutsanmış coğrafyalarda kâim devletlerin sınırları içerisinde mi ekolojik projeler oluşturacak ya da modern hurafe ve kutsalların okulla kuşattığı eğitimi bir reformasyona mı tabi tutacaktır? Güvenlik, ticaret, etnik kimlikler ya da kadın meselelerinde modern ulus devletlerin karakolluğunu yaptığı kapitalist küreselliğin düzeninden mi medet umacaktır? Yoksa bu saydığımız çerçeve ve kabullerden tümden sıyrılmayı öngören tevhid inancının bir gereği olarak bambaşka, tümüyle özgün bir noktadan mı yola çıkacaktır?

Kur’an’daki temel ilkelerden uzaklaşmış; imanın, egemenlik ilişkilerine bambaşka veçhelerden yaklaştığını idrak edememiş, ahireti gerçekleşmesi uzak bir ihtimal derekesinde benimsemiş İslami(!) bir akıl için bu sıçrama noktası kolaylıkla algılanabilecek bir seviye değildir. Bu seviyede iman, Kur’an’da anlatıldığı gibi insanla buluşup onun varlığa, evrene bakışını eşsiz bir şekilde yeniden inşa etmelidir. Ondan sonradır ki bütün toplumsal meseleler farklı bir zaviyeden tartışılır olacaktır.

Paulo Freire, Ezilenlerin Pedagojisi’nde gayba imanı mesele etmediği bir alanda (ezilenlerin kendilerini ezen sitemi bilip tanımaları bahsinde) kendince benzer bir noktadan yola çıkar: Ezilenler ezildiklerini bilmez! Bu temel bilgi ve iman olmadan yola çıkılamaz. Çıkılsa bile yürünen yolda rotanın çoğu kez şaşması kaçınılmazdır.

Halkın/insanlığın/tabiatın yaşadığı somut sorun ve acılar pratik siyasetimizin imandan yola çıkarak kendini gösterdiği hareket noktalarıdır. Vahiy, varlığın/âlemin içine yuvarlandığı çarpıklığa iner. O çarpıklığı görünür kılar ve başlar izah etmeye: Islah nasıl olacaktır ve kurtuluş nerededir?

Kurtuluş/huzur İslam’dadır!

Bu slogan bir zaman çok kullanıldı ama yine bu sloganla bir zaman çok da alay edildi. ‘Dünyevî’ diyelim, farklı ideolojiler insanlığın idrakine birtakım çözüm ve projeleri boca edip dururken onların çelişkilerine vurgu yapmak, insanı bütüncül olarak kuşatmadaki yetersizliklerini göstermek için bu slogan öne çıkarıldı, zaten her zaman göz önünde olmalıydı.

Bu slogana karşı yapıladuran eleştiriler, ayrıntıların, elle tutulur öneri ve modellerin öne çıkarılamayışına veya düşünsel-entelektüel yetersizliklerden dolayı buna güç yetirilememesine odaklıydı ve bu tutum bir yere kadar haksız da değildi ancak eleştirilerin alay etmeye meyyal olanları, ayak basılacak zeminin net bir biçimde tespitini zorlaştıracak bir samimiyetsizliğe doğru yuvarlanırken iman yükümlülüğünü savsaklamaya, bütün bu hassasiyetleri tartışmaya değer görmemeye başladı.

Ayaklar nereye basacak? İnsan, nerede duracak ve durduğu yerden hangi ufka bakacak? Siyaset tartışma ve modellerini, örneğin demokrasi ve saltanatlık rejimlerini tartışırken merkeze neyi alacak? Mesela, “Hakimiyet Allah’ındır!” düstûrunu va’zeden Kur’an’a iman edenler bu tartışmaya dâhil olurken bu temel düstûru göz ardı mı edecekler?

Tabiatla ilişkide vahyin ifsad-ıslah karşıtlığına yaptığı ısrarlı vurgu göz ardı mı edilecek yoksa söylemin merkezinde mi yer alacak? İnsan bedeni kimindir? Kadın meselesinde Yaratan’ın mesajı geleneksel ve modern hurafe ve dayatmalardan arındırılıp insanın özünü tahkim edecek bir çerçevede sunulabilecek mi? Bunun için Allah’ı mesajına ivazsız-garazsız kulak verilecek mi? Dost ve düşman neye göre tespit edilecek? Kimliği inkâr edilen halkların mücadelesinde hangi kavşaklardan sakınılacak? Devletin ya da bir bütün halinde egemenlik tartışmalarının görünen dünyadan ancak gaybî bilgilerle muttali olabildiğimiz ahirete uzanan boyutlarıyla ele alınması durumunda imanın zorunlu sonuçları nasıl tezahür edecek? “Asgari ücret ne kadar olsun?” denildiğinde karşılıksız paylaşmayı, hakça bölüşümü öneren, dayanışmayı imanın ve ahiret günündeki mutlak kurtuluşun şartı olarak ortaya koyan İslam’ın her şeyi sil baştan öneren yaklaşımı nasıl izah edilecek? Yeni siyasetler nasıl kurulacak?

Bütün proje talepleri köklü bir devrimin kapısına götürüyor bizi. Adım adım, vahyin eşsiz çözümlerini Rabbiyle interaktif bir biçimde ören iman somutlaşıyor, ete kemiğe bürünüyor.

Oradan buradan derlenen modeller vahyin bir zemin olarak yokluğunda dayatılıp durdukça hakikat de buharlaşıyor, belirsizlik yaygınlaşıyor. İmanın biçimlemediği kişi(ler)den toplumsala ulaşamayan hakikat ayakların basılacağı sağlam zeminden mahrum bırakıyor cümle mevcudatı ve biz proje taleplerine anlamdan koparak cevaplar üretmeye çalışıyoruz.

Sıkışmışlığımızın başlangıç noktası budur.

“İnsan başıboş bırakılacağını ve dilediği gibi hareket edebileceğini mi sanır?” (Kıyâmet, 36)

Cesaretleri haktan üstün gelip batıldan yana olanlar, eylem içerikleri ve eylemlerine müdahale ediliş tarzı tasvip edilemeyecek LGBT’yi İslami açıdan meşrû göstermeye çabalıyor. İslami Feminizm adı altında “Kadının fıtratında orgazm vardır.” sloganı atıyor.

Bu batıl durumlar, hayatın her alanını İslâma göre tanzim etmesi gereken inananların kendini kendinin sahibi olarak gören liberteryanizmin (özgürlükçülük) etkisinde olduğunu gösteriyor.

Liberteryen teoride birey, kendi bedeni ve aklı üzerinde egemendir, mutlak söz sahibidir ve bunların mülkiyetini elinde bulundurur. Böyle bir anlayışla üretilen “seks işçiliği” kavramı kişinin kendi mülkü üzerinde istediği gibi tasarrufta bulunduğuna işaret eder. Estetik ve genç görünme maksatlı operasyonları da bu minvalde anabiliriz.

İnsan kendi kendisinin sahibiyse kendisi hem nesne (sahip olunan) hem özne (sahip olan)dır. Böyle özne ile nesne veya eşya ile mâlik özdeşliği paradoks gibi görünebilir. Ancak sahip olan ile sahip olunan ayrı ele alınırsa kendinin sahibi olma söz konusu olamaz. Çünkü bu, kişinin kendi dışında var olan bir bilgisayara sahip olması gibi bir durum değildir. “Kendinin sahibi olmak tezi adı altındaki ‘kendi’ terimi saf düşünümsel bir öneme sahiptir. Kendi terimi, sahip olan ve sahip olunan şeyin tek ve aynı şey olduğunu, adıyla söylenirse kişinin bütününü ifade etmektedir.”[1]

Kendi yaratılışında veya doğumunda katkısı olmayan insan kendi kendisinin mutlak sahibi olabilir mi? Bu sahipliği yetersizliklerden başkalarıyla paylaşmak zorunda kalmaz mı? Mesala, bir gün çalışmayınca hayatı zora girecek emekçilerin işverenle sözleşme imzalayabilme özgürlüğünün olması onun kendinin sahibi olması üzerinde negatif etki yapar.

Bu konu üzerinde durmaya devam edeceğiz.

 [1] G. A. Cohen, Kendinin-Sahibi Olmak Özgürlük ve Eşitlik, Çeviren Fahri Bakırcı, s. 110, Epos Yayınları, 2018.

[Daima] hatırlayın, Allah’ın size bahşettiği nimetleri ve “Duyduk ve itaat ettik!” dediğinizde Allah’a karşı altına girdiğiniz kesin taahhüdü. O halde, Allah’a karşı sorumluluğunuzun bilincinde olun: şüphe yok ki Allah, [insanların] kalpler[in]de olanı kesinlikle bilir. [Mâide, 7]

İman edince bir taahhüdün altına girilir, elbette zorlama olmaksızın. Allah’ın, Kitabında yer verdiği tekliflerin kabulü ile gerçekleşen bir bağlılık, sözleşme, teslimiyet; varlığın bütün unsurlarıyla gerçekleşen bir iman, bunların ya da buna yakın bütün hâllerin toplamı…

İnsanın gündelik pratiklerinden varlığını bir mana çevresinde örgütlediği imanî tercihlerine kadar hayatının temel değerlerinden biri olarak çıkar karşımıza taahhüdüne sadık kalma.

İlahi çağrıyı duyan insan özgür iradesiyle bir karar vermiştir ve o karar artık iman-amel(eylem) bütünlüğü muvacehesinde ete kemiğe bürünecek ve yol almaya başlayacaktır. Şahitlik dediğimiz süreçtir bu.

Ticarî, ailevî birçok alanda taahhütlerimiz vardır. Yerine getirmezsek hayatımız derinden etkilenir. Ticaretimiz bozulabilir, yuvamız dağılır, düzenimiz altüst olabilir.

Rabbimize verdiğimiz sözün, O’na karşı altına girdiğimiz taahhüdün gereklerini yerine getirmemek, verilmiş olan o sözden dönmek, taahhütten tek taraflı olarak çekilmek ise bambaşka bir hâle tekabül eder.

En azından o kadar kolay mıdır? Ailevî bir taahhüdün yerine getirilmemesi durumunda neler yaşanabildiğini özellikle gümümüzdeki örneklerinden yakinen bilip görüyoruz. Ticarî taahhütlerin iptali maalesef ekonomik darboğazlara, oradan iflas ve intiharlara kadar götürebiliyor insanları ve geri dönülemez acı sonuçları muhataplarına tattırabiliyor.

İslami mücadele içinde yer alan kişi ya da çevrelerin Allah’a karşı altına girdikleri kesin taahhüdün “kesinlik” sıfatına bakmaksızın uzağına düşmeleri nasıl bir şeydir? Bunun ne demeye geldiği hakkında öyle sanıyorum ki uzun uzun düşünmüşsünüzdür. İrtibatlı olduğunuz kişi ya da çevrelerden tutun da gözlemlediğiniz başkalarına kadar süreçleri muhtemelen kendinizce etraflıca analiz etmişsinizdir.

Dünyadaki taahhütlerden belki çok daha rahat bir şekilde sıyrılanılabilen bir taahhüt gibi görünüyor Allah’a karşı altına girilen taahhütten çıkabilmek ilk elde ancak özellikle dehşetli bir hesaplaşma bunun için zorunlu görünüyor. Bu hesaplaşma çetin geçse de kolay bir muhataplık ilişkisi var sonuçta: Allah somut ve görünür bir şekilde karşınızda yok ve taahhütten çekilince dünyevî mevzularda olduğu gibi yakın bir yaptırım tehdidi de söz konusu değil!

O halde bu taahhüdün tek dayanağı sağlam bir imandır. İmanın da elbette “neye iman edileceği” aşaması oldukça mühimdir. “Mücadeleye iman” imanın esaslarından mıdır? Elbette! Hem sadece bu ayet, hem Kur’an’ın bütünü bunu anlatmaktadır. Zulme, şirke, küfre, örgütlü bütün kötülüklere karşı ateş hattında, teyakkuzda olmak! Yolun, yöntemin vahyin işaret ettiği doğrultuda seyretmesi şartıyla tabi ki…

Yenilmiş olunabilir, geri çekilmiş olunabilir, moral bozukluğu bilinçleri kötürümleştirmiş olabilir; evet, bunların hepsi mümkündür ancak taahhüt orada durmaktadır. “Sözleşmeye sadakat” niteliğimiz, haysiyetimiz ise eğer düştüğümüz yerden kalkmak, cesareti örgütlemek, kavrayışı bilemek durumundayız ve bütün bunlar imanın esaslarındandır.

Ayette vurgulanan taahhüt üzerine ayrıntılı bir şekilde düşünülmelidir. Taahhüdün muhatabı Allah ise eğer, Allah’ın Kitabı hakemliğini sürdürmeli, yeni ayağa kalkışların, mücadeleyi bilemenin mihengi de o Kitap olmalıdır.

Başka yollar, ne kadar üzerlerinde yürünülürse yürünülsün taahhüdün yükümlülüklerini karşılamaz. Bu hakikatin altını çiziyoruz.

Tevhidin hakikati, o hakikatin işaret ettiği güzergâh apaçık bellidir. Birtakım çaresizlik ve yılgınlıklar, varlığımızı sarıp kuşatmış ve bilincimizi esir etmiş öfkemize rağmen vahiy üzere sebat etmek, Resullerin örnekliğini Kur’an’da tekrar tekrar eşeleyerek ortaya çıkarmak, o örneklikleri bugüne taşıyarak yol almak durumundayız.

Aksi taktirde taahhüt öylece orada, tek başına, sahipsiz ve terk edilmiş olarak kalacaktır ve aslında şu meşhur ayeti bu bağlamda algılamak icap eder:

Ey Rabbim, kavmimden [bazıları] bu Kur’an’ı gözden çıkarılacak bir şey olarak gördü! [Furkan, 30]

Yapılması gerekeni, güzel örnekliği ise Rabbimiz şöyle ifade eder:

Müminler arasında öylesi var ki Allah’ın huzurunda verdiği sözü [her zaman] yerine getirir; kimi [ölüme gitmek suretiyle] ahitlerini yerine getirmiştir, kimi de [kararlarından] vazgeçmeden [ahitlerini yerine getirmeyi] beklemektedir. [Ahzab, 23]