Connect with us

Videolar

Câbirî’de Akıl, Ahlâk ve Siyaset – Muhammet Çelik

Yayınlanma:

-

Özgür Yazarlar Birliği seminerlerinde 10 Aralık 2022 cumartesi günü Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi öğretim üyelerinden Dr. Muhammet Çelik, “Câbirî’de Akıl, Ahlâk ve Siyaset” başlıklı bir söyleşi gerçekleştirdi.

Programdan notlar şu şekilde:

Hayatı:

  • 1936’da Fas’ta doğdu. Taşralı bir ailenin çocuğudur, ailesi çiftçilikle uğraşıyordu. Kendisi de çiftçilik ve bir ara bir akrabasının yanında terzilik yapıyor. Berberi/Amaziğ’dir, Arap değildir. Anne-babası ayrıdır, annesiyle büyümüştür. Anne tekrar evlenmiş, üvey babası onun eğitimiyle ilgilenmiştir. Amcası onu Fransız okuluna yazdırmış. 10 yaşında el-Hâc Muhammed Ferec’le tanışmış ve onun sohbetlerine devam etmiş. Bu kişi ıslahçı/reformist, direnişçi bir cami imamı, aynı zamanda Câbirî’nin de okuduğu ilkokulun kurucusu. M. Ferec, İbn Bâdis’in etkisinde bir selefi… Cabiri’nin dedesi daha muhafazakâr biri. Babası da Milli Kurtuluş Hareketi’nin üyesi, Fransızlar tarafından hapis ve sürgün cezalarına çarptırılmış.
  • Üniversiteyi sırasıyla Şam, Fas Rabat Üniv. Edebiyat F., Paris’te deniyor ama genel itibariyle Fas’taki fakültede okuyup tamamlıyor.
  • Sol kanadı oluşturan Ulusal Halk Güçleri Birliği partisine aktif olarak katıyor, sömürge karşıtı eylemlere katılıyor, parti kapatılınca Sosyalist Halk Güçleri Birliği’ne katılıyor. Bu partinin bazı programlarını kendisi hazırlıyor.
  • Eğitimci bir yönü de var. Öğretmenlik ve müfettişlik yapmış. Hazırladığı felsefe ders kitabı okullarda okutulmuş. Ayrıca eğitim üzerine kitapları da var.
  • et-Tahrîr, el-Aklâm, Filistin, Fikr ve Nakd gibi gazete ve dergilerin ya kuruluşunda yer almış ya da aktif olarak yazı kadrosunda bulunmuş.
  • Sömürge karşıtı direniş eylemleri sebebiyle tutuklanma ve hapis yatma gibi süreçleri de yaşamış.
  • Daha sonra akademisyenlik görevini yürütmüş ve kitap telifine yoğunlaşmış.

Eserleri:

Doktora tezini biraz daha geliştirerek oluşturduğu eser:

  • 1971: Fikru İbn Haldun: Asabiyye ve’d-devle( İbn Haldun’un Düşüncesi: Asabiyet ve Devlet, Türkçeye ve Fransızcaya çevrildi).
  • 1973: Advâ ‘alâ müşkili’t-talîm bi’l-Mağrib (Fas’taki eğitim sorunlarıyla ilgili)
  • 1976: Medhal ilâ felsefeti’l-ulûm I-II (Bilim Felsefesine Giriş)
  • 1977: Mine ecli ru’ye tekaddümiyye li-ba’zi müşkilâtine’l-fikriyye ve’t-terbeviyye (fikir ve eğitim üzerine).
  • 1980: Nahnu ve’t-turâs (Felsefi Mirasımız ve Biz, Türkçeye çevrildi).
  • 1982: el-Hitâbu’l-Arabiyyu’l-Mu’âsır (Çağdaş Arap Söylemi)
  • Nakdu’l-Akli’l-Arabî: Arap Aklının Eleştirisi (4 kitaplık bir seri, Türkçe, Fransızca, İngilizce, Almanca, Endonezyaca çevirileri var)

1.kitap: 1984: Tekvînu’l-Akli’l-Arabî (Arap Aklının Oluşumu)

2.kitap: 1986: Bünyetü’l-Akli’l-Arabî (Arap Aklının Yapısı)

3.kitap: 1990: el-Aklu’s-Siyâsiyyi’l-Arabî (Arap Siyasal Aklı)

4.kitap: 2001: el-Aklu’l-Ahlâkiyyu’l-Arabî (Arap Ahlaki Aklı)

  • 1988: es-Siyâsâtu’t-ta’lîmiyye fi’l-Mağribi’l-Arabî (eğitimle ilgili)
  • 1988: İşkâliyyâtu’l-fikri’l-Arabiyyi’l-muasır (Çağdaş Arap düşüncesinin sorunları hakkında)
  • el-Mağribu’l-Muasır (Çağdaş Mağrib)
  • 1990: Hivâru’l-Mağrib ve’l-Maşrik (Doğu-Batı Tartışmaları, Hasan Hanefi ile yazışmalar.. Türkçesi var)
  • 1991: et-Turâs ve’l-hadâse (Gelenek ve Modernite)
  • 1994: el-Mes’eletü’s-sekâfiyye (kültür meselesi)
  • 1995: el-Müsakkafûn fi’l-Hadârati’l-Arabiyyeti’l-İslâmiyye… (Türkçede var: Arap-İslam medeniyetinde entelektüeller: İbn Hanbel mihnesi & İbn Rüşd’ün çilesi)
  • 1995: Mes’eletü’l-hüvviyye: el-Urûbe ve’l-İslâm… (Kimlik meselesi: Araplık ve İslam)
  • 1996: ed-Dîn ve’d-devle ve tatbîku’ş-şeri’a (Din, devlet ve şeriatın tatbiki: Kürtçeye ve İngilizceye çevrildi)
  • 1996: el-Meşrû’u’n-nahdaviyyu’l-Arabî (Arap rönesansı)
  • 1997: ed-Dîmokrâtiyye ve hukûku’l-insân (Demokrasi ve İnsan Hakları, Türkçesi var)
  • 1997: Kazâyâ fi’l-fikri’l-muasır (Çağdaş düşünceye dair)
  • 1997: et-Tenmiyetü’l-beşeriyye.. (İnsani gelişim ve sosyokültürel hususiyet)
  • 1997: Vichetü nazar: Nahve iâdeti binâi kazâya’l-fikri’l-Arabiyyi’l-muasır (Türkçe çevirisi: Çağdaş Arap-İslam düşüncesinde yeniden yapılanma)
  • 1997: Hafriyât fi’z-zâkira (Bellekte kazılar, gençliğinden bahsettiği otobiyografisi)
  • 1998: İbn Rüşd: Sira ve fikr (İbn Rüşd: Hayatı ve Fikri.. Bu arada İbn Rüşd’ün bazı eserlerinin neşrini de gerçekleştirmiştir.)
  • 2005: Fî nakdi’l-hâce ile’l-ıslâh
  • Medha’l-İle’l-Kur’ân (Kur’ân’a Giriş, Türkçesi var)
  • Fehmü’l-Kur’ân (Nüzul sırasına göre Kuran tefsiri, 3 cilt halinde Türkçede mevcut)

Islahçı mı? Kendini konumlandırışı:

Ona göre,

– Gelenekçi ıslahçılar (Afgani, Abduh vb.) + İhvan…  Ciddi bir başarı ortaya koyamadılar.

– Liberal-laik batılılaşma yanlıları ise İslam karşıtları toplumu tanımadıkları için yenilgiye uğramıştır.

– İslam ve Batı sentezcileri, bir taslak önerememişlerdir.

Cabiri, “Kendi dünyamızdan neşet eden bir akılcılığın” İbn Rüşt akılcılığının ihya edilmesini istiyor. (“Kendimi ne reformcu, ne de belli bir ekole mensup birisi olarak görüyorum; Benim tek derdim epistemolojidir.” diyor.)

“ARAP AKLININ ELEŞTİRİSİ” ÜZERİNDEN CÂBİRÎ’NİN FİKİRLERİNE BİR GÖZ ATALIM

Neden “Arap” da, “İslam” değil?

Serinin ikinci kitabının Türkçeye çevrilişi münasebetiyle yazdığı yazıda, bunun nedenlerini şöyle açıklamış: a) İslam aklı sadece Arapça yazılmış eserlerden değil aynı zamanda diğer (Türkçe, Farsça, Urduca vb.) eserlerden, tümünden çıkarılabilir ki, Câbirî sadece Arapça yazılmış eserler üzerinden bu incelemeyi yapıyor.. Türkçe bilmediği için yakınıyor. Ayrıca M. Rıza Vasfî’ye verdiği röportajda da Farsça bilmemeyi büyük bir eksiklik olarak görüyor. b) kendi memleketinde -kendisi Arap olmamasına rağmen- Arap ile İslam’ı eş anlamlı kullanıyorlar, ayrım gözetmiyorlar. c) İslam aklının eleştirisi deseydi, bir dinin dini boyutunu eleştirdiği zannedilecekti, oysa amacı İslam dinini veya onun dini boyutunu eleştirmek değil…

  1. Kitap: ARAP AKLININ OLUŞUMU:
  • AKIL (düşünce/ideoloji değil, “akıl.” Doğrudan düşüncelerle değil, düşünceleri üreten araçlarla ilgileniyor. Düşünce sistemlerini, epistemolojiyi inceliyor.)
  • Projesinde geçen “Akıl” kavramı: “Şu veya bu derece güçlü bir şekilde Arap insanının eşyaya bakışını, bilgiye ulaşmak, onu üretmek ve yeniden üretmek için eşya ile girdiği ilişki tarzını belirleyen kavramlar ve zihinsel aktiviteler bütünüdür..”
  • “Arap-İslam kültürünün kendi mensuplarına bilgiyi elde etmeleri için sunduğu ve onlara bir bilgi sistemi olarak zorunlu kıldığı -dikte ettiği- prensipler ve kurallar bütünü…”
  • Bu akıl, Arap kültürünün içinde ve onun vasıtasıyla üretilmiştir.
  • Sonra bu kitapta Batı düşüncesinde “aklın” serüvenini “logos”tan Kant’a ve günümüze kadar irdeliyor.
  • Aklın tarihselliğinden bahsediyor.. evrensel akıl kavramı da yine sadece kendini üreten kültür içinde evrensel…
  • Grek-Avrupa aklı “insan-tabiat” kutuplarına sahip, Arap-İslam aklı ise “Allah-insan-tabiat” ilişkisine odaklı…
  • Yunan-Avrupa kültüründe akıl “nedenlerin kavranması”yla, bilgiyle ilişkili, Arap kültüründe “akıl” davranış ve ahlakla ilgili.
  • Projesindeki hedefi şöyle belirliyor: “Arap aklını üretmiş olan Arap kültürünün epistemolojik temelini analiz etmek.”
  • Bilgi sistemi, herhangi bir kültürün bilinçdışı yapısı…

Amacı bu yapıyı tasvir edip övmek değil, onu tahlil edip aşmaya çalışmak…

***

  • Tedvin asrı (kritik dönem h. 130-150). (Nahiv-Sibeveyh; fıkıh Şafii, tarih İbn İshak ve Vakıdi; sözlük ve aruz Halil b. Ahmed; kelam Vasıl b. Ata ve çağdaşları; Şii düşüncesi Cafer-i Sadık vb. Bu şahıslar ve çağdaşları, tedvin asrında yaşadı. Arap-İslam düşünce ve kültürünün referans çerçevesini oluşturan genel kültür yapısı bu asırda teşekkül etmiştir.)
  • Arap kültürünün yaşadığı hareket: durağan bir hareket… Arap aklının zamanı, Arap kültür zamanıyla aynıdır. (mekân ve şartlar değişti sadece.) Arap aklı; tedvin asrında oluştuğu şekliyle Arap kültüründe yerleşik olan zihinsel yapının adıdır.

Bu aklın, birbiriyle iç içe girmiş şu üç parçadan oluştuğunu söylüyor:

  • BEYAN: dil ve din ilimleri (beyani aklı / düşünme sistemini oluşturdu.) Lügat, sarf, nahiv, aruz, belagat, fıkıh, fıkıh usulü, tefsir, hadis, kelam…
  • BURHAN: Yunan, özellikle Aristo felsefe ve mantığı…
  • İRFAN: Maniheist, Hermetik, Mistik ve Yeni-Platoncu görüşler ve onların etkileri, uzantıları… Gnostik ve düalist inançların İslam kültürüne sızmış halleri..
  • “Felsefe, Yunanlıların mucizesi ise Arapça ilimleri de hiç kuşkusuz müslüman Arapların mucizesidir.”
  • “Yunan medeniyeti felsefe medeniyeti; çağdaş Avrupa medeniyeti bilim ve teknoloji medeniyeti; İslam medeniyeti ise fıkıh medeniyetidir.”
  • “Arapça, yapı ve etkinlik olarak Arap aklının en temel belirleyicilerinden biridir.”
  • Nahiv-mantık çatışması.. (Nahvi Arap kültürünün mantığı olarak görüyorlar..) Kitabu’l-ayn (gerçekten mümkün olandan değil zihinsel olarak mümkün olandan hareket etmesini eleştiriyor)… Nahivde ve diğer beyani ilimlerde kıyas… Fer’in asl’a kıyası… Kelamda gâibin şahide kıyası…
  • SÖZLÜKLER, dili Bedevi çevresiyle sınırlamakta, bunu beyan ilminin bir açmazı olarak görüyor…
  • “Mutezile kelamında usulün işletilmesiyle ilgili zihinsel mekanizma, fıkıhtaki usulün işletilmesindeki zihinsel mekanizmayla aynıdır. Bu mekanizmanın özünde fer’in, üzerinde ihtilaf edilmeyen asla dayandırılması. Bu da kıyastır.” Belagatteki teşbih, istiare, mecaz…. Bunlar da kıyastır..
  • Rey: “Şafii, Arap aklının en büyük yasa koyucusu. Rey, onun öncesinde özellikle Ebu Hanife zamanında mutlak serbestliğe sahipken o reyi sınırlamıştır.”
  • Dini rasyonel (beyani akıl) – akli irrasyonel (dıştan sızan mistik akımlar: irfan.. buna akli irrasyonel demesinin sebebi, akılla tanrının idrak edilemeyeceğini söylemeleri, aklın yerine iradeyi koymaları..)
  • “Kelam ilminde akıl için yasa koyma çalışmaları, mantığı Arap beyan mantığına zıt olan diğer kültürlere ait akıl yasalarına tepki olarak gündeme gelmişti.”
  • Tedvin asrı bir yönüyle de kelam asrıydı. Dışa yönelik fetihler durmuş, içyapıya yönelen tehditlerle mücadele edilmeye başlanmıştı.
  • Kadim miras /ulumu’l-evâil: Yahudilik (İsrailiyyat), Hıristiyanlık, Mecusilik (düalizm)- Maniheizm, Sabiiler, felsefi akımlar, Brahmanizm, yeni-Platonculuk, yeni-Pisagorculuk..
  • Abbasiler Brahmanizme karşı sert mücadele vermişler ve kelamcıları (Mutezile) devreye sokmuşlar.
  • Sabiiler, Harran okulunda etkin olan Hermetikler (Tanrı akılla idrak edilemez, aracı olan kutsal ruhanilere bağlanmak gerekir, diyenler- nübüvvetin inkârı)
  • Âtıl akıl… İşlevsiz kılınan akıl devreye giriyor böylece, Arap-İslam aklını etkisi altına alıyor..
  • Harran ekolü, kendi kültürlerini tercüme ederek Arapçaya aktarmış.
  • Bu âtıl akıl İslam kültüründe şuralarda kendini göstermiş: İsmailî anlayış bâtınî, sufi ve işraki ekollere geçmiş (ittihad, hulul, vahdet-i şuhud, şatahat). Şia’ya geçmiş. Bazı filozoflara da (sudur teorisi, İhvan-ı Safa risaleleri, İbn Sina). İlimler alanında ise Hermetik ilimler (gizli-büyüsel ilimler, kimya-simya)
  • Aristo’nun çevrilmesi: İslam’da aklın layık olduğu yere konulması… (burhan)
  • Me’mun’un rüyası, gnostizme/irfana, Maniheizme karş siyasi bir hamleydi, çeviriler başladı. Kılıçla yapılan mücadeleye bir de kalemle yapılan mücadele eklendi.
  • İlk İslam filozofu Kindî de “Maniheist ve Şii hasımlarının gnostik tezlerine evrensel akılla cevap vermeye çalışmış, “akıl devleti” diyerek Memun, Mutasım ve Vasık’ın devletini savunmuştur.”
  • Farabi farklı bir mecra izliyor, Kindi’nin aksine Farabi irfana sahip çıkmış ama bilginin birincil kaynağı olarak değil “sonucu” olarak görmüştür
  • İbn Sina, hermetizmi, mistisizmi ve gizli-büyü ilimlerini kabulleniyor..
  • İslam’da ilk hermetikleşen Şiilerdi – tasavvuf da onlara paralel olarak kendini bu doğrultuda geliştirdi.
  • Tasavvuf bir “mana krallığı”na dönüştü.
  • Gazali, kendi tasavvuf anlayışında ve varlık mertebelerini işlerken hermetik din felsefesini baz almış.
  • Temellerin Krizi: Arap aklındaki kriz olgusu da tedvin asrına dayanıyor.
  • Bu kriz; Sirafi-Metta arasında (nahiv-mantık çatışması), Memun’un rüyasında (Aristo’nun daveti), Kindî’nin akıl mücadelesinde, Muhasibi’nin yolunda vb. kendini gösteriyor..
  • Yeni bir başlangıç olmuştu diyor Câbirî, Mağrip hattında, Endülüs ve Kuzey Afrika..
  • Bu başlangıcın bir unsuru olarak: İbn Hazm’ın Zahiriliğinin gerçek içeriği siyasi-ideolojik olup doğrudan batını iddialarda bulunan Şiilere ve tasavvufçulara dönüktür.
  • “İbn Hazm’ın zahiriliği irfan’ı dışlayarak, beyan ile burhanı sentezlemek suretiyle beyanı yeniden inşa etmeyi hedeflemişti.”
  • İbn Tumert, İbn Bacce (Tedbiru’l-Muvahhidin).. Mağrib ekolünün diğer şahsiyetleri.. İbn Bacce beyan ile burhanı, yani din ile felsefeyi tam olarak birbirinden ayırıyordu. İbn Tufeyl, İbn Rüşd yine bu ekolün diğer kişileri… “Gayb alemi mutlak alem iken şehadet alemi sınırlı bir alemdir, birbirine kıyas edilemez.” diyor İbn Rüşd, o da din ile felsefeyi birbirinden ayırıyor.
  • İbn Heysem vb. bilim adamları İslam dünyasında ses getirmemiş, tıpkı İbn Rüşd akılcılığının ses getirmediği gibi. Yeni bir başlangıç… Evet; ancak devamı Arap dünyasında değil Avrupa’da gelmiştir.
  • Sonuç: Arap aklı, tedvin aklının üretimine mahkum olmuş ve yeni şeyler eklemeyi başaramamıştır.
  1. Kitap: ARAP AKLININ YAPISI:
  • Beyan-irfan-burhan tasnifi burada biraz daha açıklanarak geliştiriliyor.
  • Beyan şekilleri: Akıl ile beyan (itibar) İtikadi beyan. İbarenin beyanı. Yazı ile beyan. Lafızdan manaya doğru hareket eden bir beyan…
  • Lafızcılık (nahivde semâ’ya karşı kıyas/kural, belagatte süslü ifadeler, diğer ilimlerde keza…)
  • “Geçmişteki beyan âlimleri kendi alanlarına özgü bir dil (nahiv dili, fıkıh dili, kelam dili vb.) üretmelerine rağmen bu yaratıcı dil çalışmalarını düşünce konusu haline getiremediklerinden bunun kaçınılmaz sonucuna; düşüncenin sözlü ifadeye, mananın lafza olan üstünlüğü sonucuna, en azından teorik çalışmaların belirli bir seviyesinde bile ulaşamamışlardır. Bu sonuca ulaşamamaları yetersizliklerinden kaynaklanmıyordu. Zira müthiş bir fikri enerjiye sahiptiler. Aksine bu onların nassların kaynak olarak alınması esası üzerine kurulan bir bilgi alanında düşünce ve bilgi üreten bir etkinlik içinde olmalarından kaynaklanıyordu.”
  • “Nassa, lafızlar dilsel ifadeler ve söylem/hitap sistemi olarak bakılabileceği gibi, bir anlam ve gayeler topluluğu, fikir ve hüküm bütünü olarak da bakılabilir. Şafii’den Hasan Basri’ye, Câhız’dan Cürcani ve Sekkaki’ye kadar beyan sahası âlimleri nassa ilk açıdan bakmayı tercih etmişler ve onu ilk olarak lafız, ikinci ya da üçüncü olarak da anlam veya anlamın anlamı şeklinde görmüşlerdir.”
  • Fer’den asla hareket: “Beyani akıl yürütmede düşünce sürekli olarak fer’den asla yönelmekte ve bütün durumlarda fer’ asla bağlanmakta iken burhani akıl yürütmede düşünce neticelerden öncüllere değil, öncüllerden neticelere yönelmektedir.”
  • Selefin otoritesi, sahabe icması ve genel olarak icma: geçmişin otoritesi.. Beyani akla hükmediyor..
  • Fıkıhtaki kıyas-illet, kelamdaki cevher-araz meselelerini ele alıyor bu noktada..
  • Kelamdaki sebeplilik ilkesinin reddi ve “adet” teorisinin kabulü… Bilimin gelişmesinin önünü tıkamış diyor..
  • “Beyani dünya görüşü; Kur’ân’ın Allah, tabiat ve insan ilişkileri hususunda sunduğu tasavvur biçimine dayanır. O halde bu, özünde dini bir görüş biçimidir.”
  • Kendi görüşü şöyle Câbirî’nin: “O halde Kur’ân belirli bir akıl yürütme tarzını ortaya koymaz. O sadece insanları itibara, akıl yürütmeye çağırır ve hayal ve fikirlerini harekete geçirmek ve dikkatleri belli bir noktaya çekmek için insanlara misallerle anlatır. Kanaatimizce beyan sahası bilginlerinin düştüğü hata, Kur’an’ın bir şeye dikkat çekmek için kullandığı araç ve yöntemleri akıl yürütme için bir kurallar bütünü ve düşünce için bir mantık haline getirmeleridir.”
  • İrfan: “İrfanı farklı kılan şey onun bir taraftan dini meselelere has bir bilgi olması, diğer taraftan sahiplerinin onu sıradan müminlerin bilgisinden üstün ve rasyonel düşünceye dayanan âlimlerin bilgisinden aşkın gördükleri bir bilgi olmasıdır.”
  • İrfanilik, gnostisizm demek..
  • İrfan, düşünce kesinliğine değil iradenin bütünüyle kullanılmasına bağlı…
  • Hermetikler (aklı perde olarak gören anlayış). Zahir ve batın düalitesini getiriyorlar İslam kültürüne.. Tevil ve şatah devreye giriyor..
  • “İrfani hakikat genel bir hakikat değil bir şahsa mahsus ve doğruluğunu o kişinin karar ve seçiminden alan subjektif bir hakikattir. Şatah da vecdin feyzinden olduğu sürece vecdin değişmesine bağlı olarak değişir. Bazen ittihad, bazen hulul, bazen şuhud… Öyleyse mesele ister batıni tevil, ister işari tefsir, isterse şatahla ilgili olsun, ifade edilen hakikat insanın içine doğan bir düşüncedir.”
  • “Beyani bilgi sisteminde bilgiyi üreten akli eylem -veya genel zihni mekanizma- lafızdan anlama yönelirken, irfani bilgi sistemindeki zihni mekanizma bunun tersine batından zahire yani manadan lafza yönelir.” Gazali “Kendisine hakikatler keşf olunan manaları asıl, lafızları tabi kabul eder. Zayıf olan bunun aksidir. O kişi hakikatleri lafızlarda arar.”
  • Analoji ve irfani kıyas…
  • Şii irfanı velayet, imamet… İrfan’ın imam’a tahsisi söz konusu burada… Bu husus İmamiyye-İsmaili Şii irfaniliğini, Sufi irfandan ayırt eder. Çünkü sufiler, irfanın verasetle değil, mücahede ve riyazetlerle elde edildiğini ileri sürerler.
  • Câbirî’nin eleştirisi: “İrfani keşif, irfan mensuplarının iddia ettiği gibi aklın üstünde bir şey değil akli etkinliğin en alt derecesidir. Harikulâde bir şey ya da yüce bir kuvvetin verdiği bir hibe değil, kontrolsüz sıradan zihni etkinliğin ve kendisini besleyen hayalin bir faaliyetidir. Duyular tarafından tespit edilmiş veriler ya da rasyonel matematik veriler değildir. Vakıayla yüzleşmeye ve onu nitelemeye muktedir olmayan ve kendine rasyonel veya maddi veya her ikisi ile birden hâkim olamamış rüya gören bir bilincin verileridir. Hayal âlemi… Reel dünya bu âlemi yalanladığı için irfan mensupları felsefe ürünü mitolojik âleme sığınır. Bu âlem kaynağını eski İran dinlerinde bulan felekler, ilahi-semavi akıllar, mitolojik semavi insan ya da insan-ı kâmil âlemidir. Hermetikler bunları içselleştirip mitolojik karakterlerdeki dini felsefelerinin unsurlarından birisi olan mebde ve mead felsefesini bundan almışlardır.”
  • Hermetizm, aslında yükselen Yunan akılcılığına irrasyonel bir tepki idi ve Yunan felsefesinin çöküşüne neden olmuştu, işte aynı şekilde Cabiri’ye göre İbn Sinacılık da bu tepkiyi İslam kültürü içinde göstermiş ve Aristocu burhani düşünceyi İslam öncesine döndürerek hermetik bir karaktere büründürmüş ve daha sonrasında irfani ve işraki akımlar olan İbn Arabi irfaniliği ve Sühreverdi işrakiliğine yol açmıştır.
  • Burhan: Tamamen değilse bile temelde Aristo’yu temel olarak kabul eder.
  • “Beyani sistem, İslam inancına veya daha doğrusu bu akidenin belli bir şekilde anlaşılan şekline hizmet eden bir âlem tasavvuru oluşturmak hedefiyle nass, icma ve içtihadı temel kaynak otoriteler kabul ederken; irfan, velayeti ve genel anlamda keşfi iirfani bilginin biricik yolu olarak kabul edip Allah ile bir çeşit birliğe gitmeyi -ki bilginin konusu mutasavvuflara göre aslında budur- hedefler. Burhan ise sadece duyular, deney ve akli muhakeme gibi insan aklının tabii bilgi kaynaklarına dayanarak kâinatın bütününün ve parçalarının bilgisini elde etmeye çalışır.”
  • Burhan bir çeşit kıyas, fakat her kıyas burhan değil.
  • İbn Sina felsefesi: eklektik bir felsefe..
  • Beyan ve irfanın hizmetinde burhan… Aristoteles mantığı beyan dairesine sadece alet olarak girmesi dolayısıyla çok köklü değişikliklere maruz kaldı.
  • “İbn Sina kasıtlı olarak veya değil, dört akımı birleştirip uzlaştırmaya çalışmıştır. Bunlar kelam ilmi, tasavvuf, Aristoteles felsefesi ve hermetik İsmaili felsefe..”
  • “Aristocu ispatla ilgili durum İslam-Arap kültüründe İbn Sina ile beraber İslam öncesine dönmüştür. Fakat bu dönüş mantığın terki ve kavramsal mekanizmalarıyla ilmi tasavvurlarının da felce uğratılması sonucunda olmuştur. Bu çözülmüş Aristotelesçi miras İslam irfancılığını oluşturan hermetik karışımla ve bütün imkânlarını tükettikten sonra gelişmesi durmuş olan beyani miras ile iç içe geçmiş; bütün bu bilgi sistemlerinin Arap İslam kültürü içinde birbirine girmesi, kavramlarının karışması, meselelerinin çakışması, bakış açılarının ve hedeflerinin çatışması sonucunda olmuştur. Bu durum yeniden yapılandırma faaliyetini zorunlu hale getirmiştir.”
  • Bu akıl türleri arasındaki tedahül: Haris el-Muhasibi: Beyan ile irfan. Kindi: Beyan ile Burhan. İhvan-ı Safa ve İsmaili filozoflar: Burhan ile İrfan.
  • Gazali devrinin başlangıç noktası İbn Sina; İbn Rüşd döneminin başlangıç noktası İbn Hazm.
  • Gazali sonrası, Fahreddin Razi ve Îcî… – İbn Rüşd sonrası, Şatıbi (Makâsıd’üş-Şeria)..
  • Tasavvuf dış kaynaklı olsa bile üretken bir akılla Arap-İslam dünyasında yeniden şekillenmiş, “Böylece mesele ister beyan, ister irfan, isterse burhan gibi epistemolojik alanlarla ilgili olsun, Arap aklı tedvin devrinin başlangıcından Gazali’ye kadar üretken bir akıldır.” Gazali’yle birlikte Arap aklındaki üretkenlik durmuştur.
  • Yeniden Yapılanma Projesi: Arap-İslam düşüncesinin yenilenmesi, İbn Hazm eleştiriciliğini, İbn Rüşd akılcılığını, Şatıbi usulcülüğünü ve İbn Haldun tarihçiliğini alıp yeniden yapılandırmamızdaki başarımıza bağlıdır.
  • Yeni bir tedvin asrı için aklımızı lafzın ve aslın otoritesinden, selefin, kıyasın ve tecvizin sultasından nasıl kurtarırız? Yenileşmeyi kendi kültür mirasımız içinde nasıl gerçekleştireceğiz?
  • 1) Buna teorik değil pratik bir cevap verilebilir ancak. 2) Hiçbir yenilenme sıfırdan başlamaz, daha önceki bir ilkeden başlanarak düzenlenir. Bu da kültürel mirastır.
  • Cabiri, asıl meselenin “neyi almalıyız neyi bırakmalıyız” meselesi değil, “nasıl anlamak durumundayız, değişim ve uyanış için nereden başlamalıyız?” meselesi olduğunu belirtiyor.
  1. Kitap: ARAP SİYASAL AKLI:
  • Belirleyiciler: Akide + Kabile + Ganimet
  • Davetten devlete akide, kabile, ganimet (burada ilk İslami dönem ele alınıyor)
  • Riddetten fitneye: akide, kabile, ganimet (burada 4 halife dönemi ele alınıyor)
  • Siyasi bir okuma yapıyor Câbirî.. Gerçekçi insani sebepleri irdeliyor..
  • Emevilerle birlikte kabile, akideye zafer kazanıyor.
  • İslam Devletinin “mülk devleti”ne, saltanata dönüşmesi..
  • İmamet mitolojisi bir yanda.. Diğer yanda cebr ideolojisi..
  • Mutezilenin siyasi görüşleri etrafındaki akılcı çıkış: aydınlanma hareketi.
  • Muhammed’in (sav) melik, krallık kurucusu veya iktidara çağıran biri olmadığını ifade eden yazar, ancak bu ifadenin onun bir “devlet kurucusu” olmadığı anlamına gelmediğini de belirtir; hatta Cabiri’ye göre onun daveti, başından beri dini içeriğinin yanı sıra bir tür siyasi tasarı da içermektedir. Bu görüşünü şu önermeyle tekit eder: “Bize göre İslam, hem din hem de devlettir.”
  • Cabiri, Emevilerin sonu ile Abbasilerin başında “sultan ideolojisi”nin Farslardan alındığını belirttikten sonra aynı paragrafta günümüzdeki duruma da değinerek “Şimdiki çağda ise biz Araplar, bizdeki sınıfların beklentilerini anlatmak üzere, modern ve çağdaş Avrupa’daki sosyal sınıfların ideolojisini (liberalizm, sosyalizm, marksizm) taşıyoruz.” demiş ve hem geçmişin hem günümüzün kaçınılmaz olanla ideal olanı arasındaki uyuşmazlığı ve problemleri irdelemiştir. Buradan da anlaşılıyor ki, yazarın yeniden inşa düşüncesi, aynı zamanda kültür emperyalizmine karşı özgün bir yapılanmayı da içeriyor.
  • Arap Siyasal Aklı’ndaki tarih ve literatür tahlili, Cabiri’nin yeniden yapılanma fikriyle birleştiğinde bu durum, istibdada karşılık demokrasinin açık bir şekilde savunulması şeklinde tezahür eder. Modern demokrasi biçimlerini, “bütün insanlığın mirası” şeklinde ifadelendiren yazar, bunu “onların işleri aralarında şûrâ iledir” ayetiyle de ilişkilendirerek İslamileştiriyor. (Başka bir kitabında şûra ile demokrasinin aynı olmadığını söylüyor.) Daha önceki iki kitabında olduğu gibi bu kitabında da Arap-İslam düşüncesinin bugünkü sorunlarını geçmişteki sorunların çözümsüzlüğünde arayan ve her ikisi arasındaki irtibatı kuran Cabiri, siyasal akıl konusunda şunları söylüyor: “Böylelikle kabilecilik, grupçuluk ve dini-akidevi aşırılık geri gelip, Arap dünyasına önceden kimsenin beklemediği biçimde başat oldu. Bastırılmış şey geri geldi, böylece şimdimizi geçmişe döndürdü. (…) “Kabile” siyasetin yönlendiricisi, “rant” iktisadımızın özü oldu. “Akide” ise ya meşrulaştırıcı rantçı ya da Havaricî oldu.” Çözüm ise toplumdaki “kabile” unsurunu kabiledışılığa dönüştürmek, partilerle, sendikalarla, bağımsız dernekler ve anayasa kuruluşlarıyla yeni bir toplumsal örgütlenme oluşturmak; “ganimet”i vergici ve üretici bir ekonomiye çevirerek rant ekonomisinden kurtulmak ve güçlü bir ekonomi için Arap ortak pazarı”nı kurmak; “Akide”yi salt düşünceye çevirmek, mezhepçi karşıtlıklar yerine düşünce özgürlüklerinin geliştirilmesine fırsat tanımak ve hepsinin ötesinde Arap dünyasının birliğinden söz etmek…
  1. Kitap: ARAP AHLAKİ AKLI:
  • Ahlak ve edeb kavramlarının analizini yapıyor (ahlak Yunan felsefesinden gelen ahlak felsefesi için kullanılır olmuş, edeb ise Fars saray edebiyatından yapılan çevirilerde kullanılmaya başlanmış)
  • Değerler krizi… (yine tedvin asrına kadar dönen bir kriz)..
  • Arap kültüründe değer düzenleri -kökleri ve dalları-

1) Farisi miras (itaat ahlakı)

2) Yunan mirası (mutluluk ahlakı)

3) Sufi miras (fena ahlakı, ahlakın fenası)

4) Saf arap mirası (mürüvvet ahlakı)

5) İslami ahlak arayışında İslami miras (salih amel, maslahat)

  • Buna göre Farisi mirastan, Yunan mirasından, sûfî mirastan, saf Arap mirasından ve saf İslam mirasından gelen akımlar, bazen birbiriyle çatışarak, bazen uzlaşarak veya sentezlenerek ve bazen de birbirleriyle karışarak ya da birbirlerine galip gelerek büyük ana akımı oluşturmuş ve bugün hâlâ etkisini devam ettiren belli bir ahlakî aklı meydana getirmiştir, yani Arap Ahlaki Aklı’nı.
  • Her mirasın kendi içinde bir değerler düzeni vardır ve değerler düzeninin merkezinde bir tane merkezî değer bulunmaktadır; diğer değerler bu merkezî değerin etrafında sıralanırlar. Buna göre Farisî mirasın merkezî değeri “itaat”, Yunan mirasının merkezî değeri “mutluluk”, sûfî mirastaki merkezî değer “fenâ”, saf Arap mirasındaki merkezî değer “mürüvvet”, saf İslam mirası veya Kur’ân ahlakındaki merkezî değer ise “salih amel”dir.
  • Emevilerdeki “cebr” söylemi (insan iradesinin reddi, her şeyi Allah yapıyor..), itaat ahlakından farklı…
  • Bir değer olarak itaat, Emevilerin iç ayaklanmalarla sarsılmaya/yıkılmaya başladığı son dönemlerinde devletin ayakta kalabilmesi için ve bu ihtiyaca binaen Farisi mirastan ödünç alınmış, saray kâtiplerinin tercüme ve telifleriyle, ayrıca bu kâtipler tarafından yazılarak halka açık alanlarda sultan adına okunan mektup ve hutbelerle temellendirilmiş, Halife/Sultan olarak yetiştirilen saltanat çocuklarına Kur’ân’ın yanında bir ders kitabı olarak okutulan “Ardeşir Vasiyetnamesi” ile nesilden nesle aktarılarak iyice kökleştirilmiş, Abbasiler döneminde ve daha sonraki dönemlerde hep iktidar tarafından desteklenmiş, bazı İslam âlimlerinin yazdığı ahlak kitapları aracılığıyla İslamileştirilerek tartışmaya kapatılmış, diğer değerleri etkisi altına alarak üste çıkmış ve böylece günümüze kadar Arap aklının en baskın değerini oluşturmayı başarmış ve Arap-İslam toplumlarının felaketi olmuştur. Bireyin mutluluğu temelinde yükselen Yunan ahlak düşüncesi, mürüvveti esas alan Arap geleneği ve salih amel ile birlikte maslahatı esas alan İslam ahlakı belki de güzel bir bütünlük oluşturarak Arap Ahlakını sağlam temellere oturtacakken, devletlerin ve sultanların desteği ve toplumların bazı âlimler ve yazarlar tarafından düşüncesizleştirilmesi neticesinde, bir yandan hermetik geleneğe dayanan sûfî mirasın “fenâ” (yok olma) ahlakıyla her şeyin yok edildiği ve ahlaki değerlerin de fenâ bularak yok olduğu bir ahlak toplumlara süslenerek sunulmuş, müridin şeyhe itaati burada esas alınarak şeyhin saltanat sürmesine imkân verilmiş, diğer yandan Farisi mirasa dayanan itaat ahlakıyla bireyler yok sayılarak “her şey sultan için” anlayışı yaygınlık kazanmıştır.
  • İtaat ahlakı o denli kök salmıştır ki, Yunan mirasına atfedilen birtakım sahte metinler bile itaat ahlakını savunan bir biçimde yazılmıştır. Bunların sahteliği Yeni-Eflatunculuk dönemine kadar gider. Ancak İslami dönemde eklenen kısımlardır itaat ahlakını savunan metinler.
  • Cabiri’nin öne çıkardığı ve günümüz için de model olabileceğini söylediği metinler ise, ahlak meselesine bilimsel eğilimlerle yaklaşan ve ahlaki bozuklukların giderilmesi için psikolojik yöntemler öneren metinlerdir. Bunun adı “ahlak tıbbı”dır. Sabit b. Sinan, İbnü’l-Heysem, Kindî ve Razî’nin eserleri gibi. Yunan mirasındaki felsefi yönelim ise bir kısmıyla Kisracı değerlere yenik düşerek “Erdemli Şehri” bir Kisra devleti haline getirmeye çalışıyor ki bu Farabi’de somutlaşır. Ve burada “Arap-İslam rüyası ne zaman bu Ardeşir modelinden kurtulup özgürleşecek?” diye sorar yazar. Bir kısmıyla da “bireyin kendini yönetmesi” esasına dayalı İbn Bâcce’nin projesine dönüşür. İbn Rüşd’ün Platon’un eserine yaptığı Muhtasar ile İbn Bacce’nin söz konusu kitabı, Cabiri’nin İslam ahlakının yeniden inşası için önerdiği eserler arasındadır. İbn Rüşd’ün kitabı muhtasar olmanın yanında özgün metinler de içerir. İbn Rüşd ve İbn Bacce’nin bu kitapları bizi Ardeşir’in itaat ahlakından ve sûfîlerin pasifleştirici ahlakından kurtaracaktır. Felsefe içinde Âmirî, Miskeveyh ve benzerlerinin derlemeci bir eğilimle yazdıkları ansiklopedik ve iktibas ağırlıklı eserleri ise, itaat ahlakını içinde barındırdığından, hem sistematik değildir ve hem de Cabiri’nin yeniden inşa düşüncesi için olumsuz örneklerdir.
  • Tasavvuf, Cabiri’nin nezdinde İslam kaynaklı bir oluşum değildir. Ahlak konusunda onun tasavvuf değerlendirmesi “fena” kavramıyla özetlenebilir. Sûfînin nihai amacı olan fenâ yani yok oluş, onun kişilik özelliklerini ve ahlakını da yok ediyor. Sonuçta şatah halinde olduğu gibi bir kuralsızlık ve bir sınırsızlık haline dönüşüyor ahlak, bu da sufilerin başlangıçta benliklerini şeyhe köle olma yolunda kaybetmeleriyle başlayıp sonuçta Allah’la bütünleştikleri esnada tüm benliklerinden ve ahlaktan sıyrılmalarıyla neticeleniyor. Bu sonuçlara ulaşmak için Cabiri’nin yararlandığı kaynaklar tasavvufun birincil kaynaklarından Hücvirî, Kuşeyrî, İbn Arabî, Ebu Talib el-Mekkî ve benzerleridir. Fena ahlakını, tedbirin terki, yani geleceğe yönelik planlama yapmanın terki ve “amelsizlik ahlakı” olarak niteleyen Cabiri, “aslında fenâ ahlakı sadece ahlakın fenâsına değil aynı zamanda milletlerin de fenâsına yol açıyor; modern asırda ortaya çıkan ıslah hareketlerinin tarikatlarla mücadele şeklinde ortaya çıkması da bir tesadüf olmasa gerektir.” sözleriyle bitirir bu kısmı.
  • Saf Arap mirasında mürüvvet ve kerem kavramlarını öne çıkaran Cabiri, Saf İslam Mirası’nda Muhasibi’yi öne çıkarır ve aslında Muhasibi’nin zahitlik yönünün diğer tasavvufi akımlardan farklı olduğunun altını çizer. Başka bir ifadeyle Cabiri’nin tasavvuf adına onaylayabileceği kaynaklar varsa Muhasibi bunların başında gelir ama o da tasavvufun ana akımının dışında olup özgün İslami bir çizgide yer almaktadır. Ona göre “İslam ahlaki düşüncesi” diye adlandırılabilecek projenin ilk çalışmaları Muhasibi’nin eserlerinde yer alır. Ragıb el-İsfahani, Maverdi ve Gazali’nin ahlak çalışmalarında özgünlükten uzak karma bir sistemin mevcudiyeti ve Fars mirasından ve Yunan ahlakından alınan şeylerin İslamileştirilmesi var olduğundan Cabiri bunları da eleştirir. Onun İslam ahlakı hususunda asıl öne çıkarmak ve günümüze ışık tutucu olarak övmek istediği kişiler biraz önce bahsettiğimiz Muhasibi ile birlikte “salih amel” ahlakını öne çıkarıp maslahat kavramını ahlakın ve siyasetin esası yapmak isteyen İzz b. Abdüsselam ve bir de İbn Teymiyye’dir.
  • Kitapta “değerler krizi”nden bahseden kısımda Büyük Fitne’den itibaren başlayan ve vicdanlarda “iman” kavramının bile sorgulanır olmasıyla sonuçlanan krizin izi sürülürken, bu fitne korkusunun halkı despotik yönetimin itaati altına almak isteyen bütün iktidarlar tarafından nasıl kullanıldığını da gösterir. Ve “Fitneden sakınmaya” gösterilen bu aşırı rağbet, aslında kendisi bir fitne olan zillet ve alçaklık içinde yaşamanın kabullenilmesini haklı göstermiştir!” diyerek otoriteye mutlak itaati mutlak olarak reddeder.
  • Bu kitapta bir yandan itaat ahlakının İslamileştirilmesini eleştiren ve “din ile mülk (devlet) ikiz kardeştir” düşüncesini reddeden Cabiri, diğer taraftan İslam’ın hem dünya ve hem de ahiret dini olduğunu, Muhammedî davetin de bu doğrultuda en başından beri hem dini, hem de siyasi bir hedef güttüğünü ve bir devlet inşa ettiğini söyler. Ancak buradaki “mülk” kavramının devlet anlamına gelmekle birlikte içinde saltanat sistemine dayalı despotik bir sultanlık anlamını da içerdiği de göz önünde bulundurulmalıdır. Ardeşir düşüncesindeki ve itaat ahlakındaki din-devlet birlikteliğinde “din devletin kontrolü altına alınmak istenmektedir.” Cabiri’nin itiraz ettiği nokta sadece bu mudur peki? Cabiri’nin “Yeniden Yapılanma” adlı eserinde laiklik “hayatın kamusal alanının din ve din adamları otoritesine teslim edilmemesi” olarak adlandırılır. Dolayısıyla laiklik din adamları sınıfının olduğu toplumlarda bu sınıfın dışlanmasına yönelik bir tepkidir. Oysa “İslam, bir grubun tekelinde bulunan manevi otorite ve bir başka grubun tekelinde bulunan siyasi otorite şeklinde parçalanmış bir yapıyı tanımaz.” Cabiri’ye göre Arap dünyasında ortaya çıkan “laiklik” kavramı, Osmanlı’nın Türkleştirme siyasetine karşı bir tepki olarak doğan “Arap milliyetçiliğinin” Arapları birleştirmek için kullanmaya başladığı bir kavram olmuştur. Cabiri “laiklik” kavramının Arap-İslam toplumlarına uygun olmadığını söyler ve bunun yerine “demokrasi” ve “akılcılık” kavramlarının kullanılmasını önerir.

Vasfî ile söyleşisinden bir iki not:

  • “Yeni bir fıkıh usulünün tedvini veya günümüz ihtiyaçlarına cevap verebilecek kanunların teşrii”… (Câbirî’nin yapılmasını istediği şey)
  • “Muhammedi toplumda fakir ile zengin, siyah ile beyaz arasında hiçbir ayrım yoktur. Bu toplumda değerler takva esasına dayanıyordu. Bu tecrübe ile demokratik ve sivil toplum düşüncesini ilk olarak insanlığa armağan eden ve tanıtan İslam olmuştur. İslam’dan önce hiçbir şekilde böyle bir toplum bulunmuyordu.”

Tarihselci mi?

  • Hasan Hanefi, Arkoun veya Fazlurrahman gibi bir tarihselcilik gözükmüyor Câbirî’de. Daha doğrusu, dinin hükümlerini veya kelami meseleleri tartışmaya açan bir üslup kullanmıyor, bu tartışmaları da gereksiz görüyor. Epistemolojiyle ve sistemle ilgileniyor.

Haber: Melike Belkıs Örs

Tıklayın, yorumlayın

Yorum yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Haberler

TOKAD’dan “Dünya Vicdan Haftası” Paneli

Yayınlanma:

-

TOKAD (Toplumsal Dayanışma, Kültür, Eğitim ve Sosyal Araştırmalar Derneği) tarafından 16.sı düzenlenen “Dünya Vicdan Haftası” münasebetiyle bir panel gerçekleştirildi.

Moderatörlüğünü Mücahid Sağman’ın üstlendiği panelin konuşmacıları Burhan Kavuncu ve Kadrican Mendi idi. Bir diğer konuşmacı Erhan Baltacı’nın mazereti nedeniyle panele iştirak edemeyeceği bildirildi.

Panel, linkten takip edilebilir.

Devamını Okuyun

Haberler

Üsküdar’da Eylem: İsrail’le Siyaset & Ticaret, Filistin’e İhanet

Yayınlanma:

-

Eğitim İlke-Sen, TOKAD, ÖYB, Sağlık İlke-Sen “Emperyalist-Siyonist Kuşatma ve Katliama Karşı Somut Adımlar” nöbetlerine devam ediyor.

17 Mart 2024 pazar günü, Üsküdar Mimar Sinan Meydanında yapılan eylemde Eğitim İlke-Sen başkanı Ahmet Örs, emperyalistlerin desteğiyle Siyonist İsrail’in katliamlarına devam ettiğini söyledi. İsrail’le Türkiye arasında devam eden ticareti eleştiren Örs, İsrail’le iş yapan şirketleri sıraladı, bir an önce bu ilişkilerin kesilmesini istedi.

İsrail işgaline karşı Filistinlilerin evlerini savunurken Siyonistler tarafından katledilen Rachel Corrie ve Gazze’deki katliamı protesto etmek için kendini ateşe veren Aaron Bushnell’i de rahmetle anan Örs, halkların vicdanının ayağa kalktığını ancak işbirlikçi rejimlerin katliamdan beslenmeye devam ettiğinin altını çizdi.

İsrail’in petrol ihtiyacının yüzde 60’ını Bakü-Ceyhan boru hattı vasıtasıyla Azerbaycan ve Kazakistan’dan sağladığını ifade eden Örs, yine Siyonistlerin çelik ihtiyacının yüzde 65’ni Türkiye firmalarından temin ettiğini hatırlattı.

Eylem boyunca “İsrail’le Siyaset Filistin’e İhanet, NATO’dan Çıkılsın Üsler Sökülsün, Kürecik Radarı İsrail’in Kalkanı, İncirlik Üssü Kapatılsın, Katil ABD Ortadoğu’dan Defol, 9 Milyar Dolarlık Ticaret Kesilsin, İşbirlikçi AKP Hesap Verecek, Katil İsrail Filistin’den Defol, Eli Kanlı Zorlu Hesap Verecek, Eli Kanlı İçdaş Hesap Verecek, Rachel’e Selam Direnişe Devam, Aaron’a Selam Direnişe devam, Yaşasın Gazze Direnişimiz, Vanalar Kapansın Gemiler Bağlansın, İşbirlikçi Sermaye Hesap Verecek, İsrail’e Değil Filistin’e Sevkiyat, İsrail’le Anlaşmalar İptal edilsin, 9 Milyar Dolarlık Ticaret Kesilsin,  İşbirlikçi Rejimler Hesap Verecek, Siyonist Sermaye Hesap Verecek, Siyonistler Yenilecek Direnen Filistin Kazanacak” sloganları atıldı, tekbir getirildi.

Devamını Okuyun

Haberler

İstanbul’da, “İsrail’le Ticaret, Filistin’e İhanettir” Eylemi

Yayınlanma:

-

Türkiye genelinde 30 ayrı şehirde, 10 Mart 2024 Pazar günü, saat 14:00’te eş zamanlı olarak “İsrail’le Ticaret, Filistin’e İhanet” eylemleri yapıldı.

Eylem organizasyonu hakkında duyurularda bulunan Direniş Çadırı (X platformu) hesabından yapılan bilgilendirmeye göre eylem yapılan şehirler şunlar:

Adana, Alanya, Ankara, Düzce, Diyarbakır, İstanbul, İzmir, Edirne, Kastamonu, Kocaeli, Malatya, Şanlıurfa, Sakarya, Tekirdağ, Bursa, Trabzon, Tokat, Midyat, Şanlıurfa, Eskişehir, Niğde, Rize, Van, Zonguldak, Samsun, Kayseri, Osmaniye, Kütahya, Tavşanlı, Karadeniz Ereğlisi.

Organizasyonun İstanbul eylemi ise Eminönü Meydanında gerçekleştirildi.

Eylem boyunca Gazze’de Çocuklar Açlıktan Ölüyor,  İsrail’le Ticaret Filistin’e İhanet, İhanetten Vazgeç Ticareti Kes, Eli Kanlı Sermaye Hesap Verecek, Eli Kanlı Zorlu Hesap Verecek, Eli Kanlı İçdaş Hesap Verecek, Eli Kanlı Limak Hesap Verecek, Eli Kanlı Akçansa Hesap Verecek, Eli Kanlı Socar Hesap Verecek, Siyonist Sermaye Hesap Verecek, İşbirlikçi AKP Hesap Verecek, Katil İsrail İşbirlikçi AKP, Katil İsrail Filistin’den Defol, Katil ABD Ortadoğu’dan Defol, NATO’dan Çıkılsın Üsler Sökülsün, Yaşasın Gazze Direnişimiz, Yaşasın Filistin Direnişimiz, Hamas’a Selam Direnişe Devam, Siyonistler Yenilecek Direnen Filistin Kazanacak, Vanaları Kapat Gemileri Bağla, Kahrolsun İşbirlikçi Zalimler, Yaşasın Küresel İntifada, Limanlar Siyonizme Kapatılsın, Aaron’a Selam Direnişe Devam sloganları atıldı, Tekbir getirildi.

İsrail’le yapılan ticaretin Filistin halkına açık bir ihanet, büyük bir utanç olduğu vurgulanan ve iktidarı bir an önce bu yanlıştan vazgeçmeye çağıran ve topluluk adına Ayşe Rabia Ertan’ın okuduğu açıklamanın tam metni şu şekilde:

İSRAİL’LE TİCARET,

FİLİSTİN’E İHANETTİR!

İSRAİL’LE ANLAŞMALAR İPTAL EDİLSİN!

İSRAİL’LE DİPLOMATİK VE TİCARİ İLİŞKİLER KESİLSİN!

İSRAİL’İ KORUYAN ÜSLER KAPATILSIN!

Bismillahirrahmanirrahim

Bugün, 10 Mart 2024.

İsrail’in Gazze’de sürdürdüğü soykırımın 159. günündeyiz. Filistin’de işgal ve katliamlar dün başlamadı, neredeyse yüz yıldır devam ediyor. Gazze, 17 yıldır etrafı duvarlarla örülü, kuşatma altında tutulan bir toplama kampı. İsrail ve onun batılı destekçileri Gazze’de 5 aydır eşi benzeri görülmemiş bir soykırım uyguluyor.

Tarihte belki de ilk kez bir soykırım, bizzat soykırıma uğrayan insanların kameralarından tüm dünyanın gözü önünde canlı canlı seyrediliyor. Haklar, hukuklar, iyi ve güzel olan ne varsa bombalanıyor, yağmalanıyor, katlediliyor, yerle yeksan ediliyor. Çok açık ve ağır savaş suçları her gün işlenmeye devam ediliyor. Durum o denli vahim ki İsrail, Birleşmiş Milletler’in yargı organı olan Uluslararası Adalet Divanı’nda sanık sandalyesinde ve soykırım suçu işlemekten ötürü yargılanıyor. İsrail buna rağmen insanları katletmeye, hız kesmeden devam ediyor.

İsrail, insanlıktan nasibini almamış ve insanlığa karşı işlenebilecek her türlü suçu işlemiş vahşi bir terör örgütüdür, eli kanlı seri katiller tarafından yönetilmektedir. Soykırım suçu işlemekten ötürü sadece sanık değil çoktan mahkûm olmuştur; dünyanın dört bir yanında, her dilden ve dinden halkların gözünde.

Bugün, Türkiye’nin 30 şehrinde, burada olduğu gibi haktan, adaletten, özgürlükten, insanlık onurundan, mazlum Filistin ve Gazze halkından yana olanlar olarak toplanmış bulunuyoruz. Amacımız çok açık, çağrımız çok nettir. Türkiye’yi yöneten iktidar tavır değiştirmeli ve sadece lafta kalmayan, sözde değil özde soykırıma karşı olmalı ve Filistin halkının yanında durmalıdır. Türkiye’deki sivil toplum kuruluşları, kanaat önderleri artık Filistin hamasetini kesmeli; İsrail’i besleyenleri, Gazze’deki katliamın yerli işbirlikçilerini ve onları kollayanları açığa çıkaracak eylemlere girişmelidir.

İsrail barbarlığı, işgali, soykırımı engellenemiyorsa hiç olmazsa İsrail’le tüm ilişkiler resmen ve fiilen kesilmelidir. Sınırlar, limanlar, hava sahası Siyonist rejime kapatılmalıdır. Aksi durum, 6 aydır içeriden net bir şekilde görüldüğü gibi insanlığa karşı işlenmiş en ağır suça, soykırım suçuna ortaklık; ağır bir utanç, günah ve vebaldir. Bilinmelidir ki biz buna razı değiliz.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, 24 Şubat günü bir mitingde şunları söylemişti: “Tam 140 gündür İsrail’in işlediği insanlık suçlarını sadece seyrediyorlar. Kameralar önünde İsrail’i eleştirip arkadan İsrail’e her tür desteği veriyorlar.”

Burada şu gerçekle artık yüzleşmeliyiz: Açıktır ki bugüne kadar Türkiye’nin sergilediği performansın bu söylenenlerden hiçbir farkı yok. İktidarın yaptığı eleştiri kendi yönetiminin de durumunu ortaya koyuyor! Ülke olarak bu soykırım sürecinin bir parçası, destekçisi ya da en hafif tabirle seyircisi olmamak için atılması gereken âcil ve somut adımlar tüm açıklığıyla önümüzde durmaktadır. Ne var ki bugüne kadar bu doğrultuda hiçbir somut bir adım atılmadı. Bu adımların atılması için en büyük yetki ve sorumluluk ülke yönetimini elinde bulunduranlardadır. Meydanlarda Gazze için slogan atan siyasiler, sözde yardım seferberliği düzenleyen sermaye sahipleri ve sermayeyi koruyan STK’lar bu ihaneti, bu iş birliğini hiçbir biçimde konuşmadılar.

Evet, “İsrail’le ticaret, Filistin için ihanettir!” diyoruz. Tam beş aydır Türkiye’de düzenlenen büyük ve kitlesel eylemlerde bu ses, bu slogan kitleselleştirilmedi. Bu ihanet örtülmek istendi!

Buradan, “Hiçbir istisna koymadan söylüyorum: Gazze’deki zulmü durdurmak için elimizdeki tüm imkânları kullanacağız!” diyen cumhurbaşkanına ve iktidar sahiplerine sesleniyoruz. Türkiye’nin soykırıma karşı -gecikmeli de olsa- Gazze’nin yanında durabilmesi için acilen atılması gereken net, somut adımlar derhâl uygulanmalıdır! Beş aydır seyrettiğiniz soykırımı engellemek için somut adımlar atın! İhanete varan ticareti, soykırımdan rant koparıp servet büyütenleri, bunlara göz yuman muktedirleri artık biz seyretmeyeceğiz!

Çağrımız çok açık: Acil bir eylem planı derhâl devreye girsin! Ya Gazze için slogan atmayı bırakıp bu utançla susun, ya da gerçek adımlar atın!

İnsanlığa karşı savaş açmış ve soykırım suçuyla damgalanmış İsrail’in karşısında ve mazlum Filistin halkı ile dayanışma içerisinde gerçekten yer alıyorsanız şu üç maddelik eylem plânını hemen uygulayın:

İlk olarak, İnsani yardımların İsrail’in kontrolüne ve kısıtlamasına tâbi olmadan Gazze’nin her yerine kesintisiz ve yeterli düzeyde ulaştırılması için her yola başvurulmalıdır.

Savaşın başından beri İsrail gıda, su, elektik, sağlık hizmetleri gibi temel insani ihtiyaçlardan Gazze halkını mahrum bırakarak bunları soykırımın araçları olarak kullanıyor. Gazze’den, açlıktan ölen insanların haberleri geliyor; dehşet verici, vahim bir süreç yaşanıyor. İnsan idrakinin kabul edemeyeceği bir insani kriz, bir vahşetle karşı karşıyayız.

29 Şubat sabahı, uzun zamandır yardım girmeyen Gazze’nin kuzeyine sınırlı sayıda yardım tırı giriş yaptı. Tırlardan yardım almak üzere hareket eden binlerce insan, İsrail’in keskin nişancılarının ve bombalarının hedefi oldu. Yani açlıktan ölme sınırına gelen binlerce insan, yiyeceğe ulaşma umuduyla sokağa çıktığında İsrail, insanlıkla dalga geçercesine bir katliam daha gerçekleştirdi.

Bu noktada Türkiye’ye düşen sorumluluk tüm uluslararası mekanizmaları harekete geçirerek, İsrail’i bu savaş suçundan vazgeçmeye mecbur bırakacak baskıyı bir an önce oluşturmaktır. Gazze’nin her bölgesine yeterli düzeyde gıda ve sağlık malzemesinin kesintisiz şekilde ulaşması, hastanelerin ve gündelik hayatta pek çok alanın temel ihtiyacı olan elektriğin sağlanması için tüm yollar zorlanmalıdır.

İşte bu noktada Türkiye, en başta, Filistinliler katledilirken, açlıktan ve tedavisizlikten öldürülürken, soykırıma uğrarken, İsrail’i besleme ve İsrail’in tedarikçiliğini yapma utancından kurtulmalıdır. Bu tam da bir an önce atılması gereken bir diğer adıma işaret etmektedir.

Hâlâ Türkiye’nin verimli topraklarında üretilen ve aslında Gazze’deki kardeşlerimize gitmesi gereken tırlar dolusu meyve ve sebze İsrail’e satılmakta, İsrail askerinin kumanyasına girmektedir. Anadolu’da yetişen meyve-sebze, Gazze’de çocukları öldüren katil sürüsünün öğününü süslemektedir.

Yoksul ve mazlum Yemen’in İsrail’e karşı gösterdiği cesaret hepimize örnek olmalıdır. Gazze’de çocuklar açlıktan ölürken ve soykırım sürerken Türkiye’nin sebzesi ve meyvesi Siyonistleri besleyemez!

İkinci adım olarak, İsrail’e en geniş ve etkili bir şekilde boykot, tecrit ve yaptırımlar uygulanmalıdır. Türkiye’nin sınırları, limanları, hava sahası siyonizme, savaş suçlusu, işgalci ve soykırımcı terör devleti İsrail’e tümüyle kapatılmalıdır.

Bu çağrının en somut, acil karşılığı Türkiye’den İsrail’e tüm sevkiyatların tamamen durdurulmasıdır.

İsrail’le ticaret aktif olarak devam ediyor. İsrail Tarım Bakanlığının verilerine göre savaş boyunca İsrail’e en çok sebze-meyve ihracatı yapan ülke maalesef Türkiye. Başka bir deyişle Gazze’de bebekler açlıktan ölürken, onları öldüren İsrail’in sebze-meyve alanında en büyük tedarikçisi Türkiye’dir!

Ne yazık ki Türkiye’nin İsrail’le ticarette tek birinciliği bundan ibaret değil! İsrail’in en büyük çelik tedarikçisi de Türkiye, en önemli çimento tedarikçisi de!

İsrail’in en büyük petrol tedarikçisi ise kardeş ülke denilen Azerbaycan ve Kazakistan! Gelin görün ki bu petrol Bakü-Ceyhan boru hattından geçerek Ceyhan limanından, yani Türkiye üzerinden soykırımcı İsrail’e ulaştırılıyor. İsrail’deki yetkililer ve sermayedarlar bile şunu saklamıyor: İsrail’in gündelik düzenini, keyfini bozmadan katliamlarını devam ettirebilmesinde Türkiye’den yapılan sevkiyatlar hayati bir önem arz ediyor.

Başka bir deyişle, Türkiye’den İsrail’e ticaret ve sevkiyatlar devam ederken Filistin’in yanında olduğunu söylemek, İsrail’i kınamak, Filistinlileri aşağılamaktan ve Türkiye halkını aptal yerine koymaktan başka bir anlam ifade etmiyor.

Türkiye’nin gerekli kararları alarak soykırım suçu işlemekte olan terör şebekesi İsrail’e yönelik ihracatı tamamen yasaklaması şarttır. Türkiye’nin egemenliği altında yer alan limanlardan doğrudan ya da dolaylı olarak İsrail’e sevkiyat yapılması açık bir şekilde yasaklanmalıdır. Çünkü normal bir devletten değil, tarihi işgal ve katliamlar, savaş suçları ile dolu ve son 5 aydır tüm dünyanın gözü önünde soykırım suçu işleyen, hak hukuk tanımaz, herhangi bir insani değer taşımayan bir terör örgütünden bahsediyoruz!

Türkiye’nin soykırımcı İsrail’in yanına ismini yazdırmasını istemiyorsak, soykırıma destek verenler olarak anılmaktan utanıyorsak bu tarihi sorumluluğu hepimiz üstlenmeliyiz!

Üçüncü adım olarak ise, İsrail’i koruyan İncirlik askeri üssü ve Kürecik Radar üssü kapatılmalı, Batılı güçlerin ve özellikle Amerika’nın kullanımından tamamen arındırılmalıdır.

Amerika ve NATO, açıkça bu soykırımda İsrail’in en büyük hamisi, savaşın finansörü ve soykırımın devamlılığını sağlayan suç ortaklarıdır

Şunu bir daha haykıralım: Gören gözler, duyan kulaklar için sınır çoktan aşıldı! Mazlumların çığlıkları yeri göğü inletti, artık söz vakti bitti! Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetlerinde görevli 25 yaşındaki Aaron Bushnell’in, Washington’daki İsrail Büyükelçiliği önünde bedenini ateşe vererek soykırıma tepki olarak kendini feda etmesi bunu tüm dünyaya gösterdi. Bushnell, soykırımın en büyük ortağı olan Amerika’da “Artık bu soykırımın parçası olmayacağım!” diyerek “Özgür Filistin!” haykırışları içinde can verdi.

Artık bekleme, geçiştirme, erteleme vakti bitmiştir. Reel siyaset, norm, normal olana dair her türlü sınırın aşıldığı bir felaketle karşı karşıyayız.

Tüm dünyanın şahit olduğu üzere soykırımcı İsrail’in hiçbir değeri ve sınırı yok! Bu işgalci, soykırımcı terör devleti ile bir diyalog üzerinden sonuç beklemek abesle iştigaldir. Hele ki sözlü kınamaların karşılık bulmasını beklemek açık bir acziyet göstergesidir. Bu acziyet bizi kahrediyor, utandırıyor. Bizler bu kadar aciz olamayız ve böylesi bir utanç içinde kalamayız!

Dile getirdiğimiz bu üç maddelik acil eylem plânı bir an önce devreye sokulmalıdır. Bu adımları atılana, soykırım durana, işgal sonlanana kadar insanlık, özgürlük, adalet saflarında kalabilmek için bizler sokaklarda, kürsülerde, bulduğumuz ve bulunduğumuz her ortamda bu taleplerin takipçisi olacağız.

Herkes bilsin ki bizim ve mazlum Gazze halkının bu talepleri bir an önce yerine getirilmediği takdirde eylemlerimiz tüm vicdanlı insanların katılımıyla dalga dalga büyüyerek devam edecektir! Bu yolda iktidar ve sermaye sahiplerinin keyfini kaçırmaktan, onlara karşı mücadele etmekten asla vazgeçmeyeceğiz!

Savaş rantından beslenen kanlı sermayenin patronlarına sesleniyoruz: Artık rahat uyuyamayacaksınız.

Gazze’de bebekler enerji yokluğundan hastanelerde ölürken İsrail’e elektrik satmaya devam eden Zorlu Holding!

Gazze her gün bombalanırken gemileriyle İsrail’in çeliğini gönderen, servetine servet katan İçdaş!

Gazze’de on binlerce insan katledilirken Siyonistlerin uçağına, tankına yakıt taşıyan Socar!

Gazze’nin sokakları, mahalleleri ve şehirleri dümdüz edilirken limanlarından sevkiyata devam eden, İsrail’in çimentosunu sağlayan Limak ve Akçansa!

Meydanlarda Filistin sloganları atarken arka kapıdan Siyonistlerin savaş pastasından rant kapanlar! Hepinizin rahatınızı bozacağız!

Gemileri gönderen, limanları açık tutan, Siyonistleri besleyen damarları kollayanlar, artık saklanamayacaksınız!

Kuzuyu kurtla yiyip çobanla ağlayan; Filistin için slogan atıp İsrail ile iş tutanlar gizlenemeyeceksiniz!

İnşallah, yarın gireceğimiz mübarek Ramazan ayı zulme karşı direnenler için bir kurtuluş, hâlen zalimlerle ilişkilerini sürdürenler için ise bu suça ortak olmaktan vazgeçmek için ilahi bir fırsat olur.

Direnen ve bu haklı mücadeleyi meydanlara taşıyan tüm vicdanlı insanları selamlıyoruz!

Duamız ve çabamız “Nehirden Denize Özgür Filistin”dir.

Devamını Okuyun

GÜNDEM