Hz. İbrahim’in kuş uçmaz, kervan geçmez bir noktada Rabbinin yönlendirmesiyle bir “ev” (Kur’an’da ‘beyt’ diye ifade olunur.) inşa etmesinin anlam/lar/ı nedir?
O zaman Biz Mâbed’i/Evi insanların tekrar tekrar yöneleceği bir hedef ve bir kutsal sığınak yapmıştık: Öyleyse İbrahim için vaktiyle belirlenen yeri ibadet mahalli edinin. Nitekim Biz, İbrahim ve İsmail’e emrettik: “Mâbedimi/Evimi, onu tavaf edecekler için, onun yakınında tefekküre dalacaklar için ve rukû ve secde edecekler için temiz tutun.” (Bakara, 125)
Nemrut’un müesses nizamından çıkan Hz. İbrahim, başka bir noktada, yeni bir model inşa etmeyi hedefler. Kendini ekonomik, siyasi, ahlakî, dinî birtakım kayıtlarla çevreyelen; ağır, mütehakkim bir yapı inşa eden kurulu düzeni yıkmak/dönüştürmek mümkün olamadığında hicretin ikinci aşaması kaçınılmaz oluyordu.
Egemen şirk ve zulüm düzenini reddederek gerçekleşen birinci hicret bulunduğu mekânsallıkta devrimi tamamlayamayınca başka bir mekâna sıçramak durumunda kalacaktır. Tarihî akış bu minvaldedir.
Nemrut’un egemenlik alanı ağır bir düşünsel ve bürokratik geleneğin, işleyişin kuşatması altındadır. Halkın, geniş kitlelerin, mazlumların kıpırdayacak hâli yoktur. Orta sınıflar, göbeklerinden bağlı oldukları sistemi aşamayan bir ufuksuzluğa mahkûm etmişlerdir kendilerini. Ali Şeriatî’nin dördüncü zindanının tutsağıdırlar.
Bugün özellikle metropollere yığılmış, dijital takip aygıtlarıyla zincirlenmiş, merkezî bürokratik araç ve unsurlarla zihinsel ve fiilî kontrole tâbî kılınmış insanlar olarak İbrahim’in halkını çok iyi anlıyoruz. Büyük bir korku ve endişe hâli içerisinde, bütün hürriyetlerinden yoksun kitlelerin özgür tercihte bulunabilmelerinin imkânı kalmamıştır ama “Rabbi, İbrahim’i buyrukları ile sınadığında ve İbrahim de bunları yerine getirdiğinde ona “Seni insanlara önder yapacağım!” demişti.” (Bakara, 124)
Kendi toplumsallığında, bulunduğu ağır siyasal, dinî ve bürokratik baskılama mekânizmalarının ortasında dar bir alana hapsedilen İbrâhim, acaba insanlara nasıl önder olacaktı?
Daha önceki yazılarımızda tâğutu reddedip sadece Âlemleri Rabbi Allah’a teslim olduklarını ilan edenlerin gerçekleştirdiği birinci hicret Mısır’da evler edinilerek, bağımsız farklı lokal alanlar oluşturularak sürdürülmüş, Firavun rejiminin alt edilmesi için çalışılmıştı ancak Nemrut’un düzeni için anlattığımız vasıflar Firavun düzeni için de geçerli olduğundan inkılâp nihayete eremeyince kitlesel kopuşu gerekseyen ikinci hicret zorunlu hâle gelmişti. İsrailoğullarını bir gece yarısı yanına alıp yola çıkan Musa Peygamber “medeniyet”in dışına doğru bir yürüyüş başlatmıştı. Bu, dehşetengiz bir karar ve eylemliliktir, sonuçları bakımından sarsıcı süreçleri tetikleme potansiyeline sahiptir.
Son Peygamber de arkadaşlarıyla beraber, Nemrut ve Firavun düzenleri kadar olmasa da, Kâbe’nin varlığı nedeniyle onlardan daha meşhur, dolayısıyla manevî/dinî baskısı daha güçlü kabul edilebilecek bir yapıyla benzer bir karşılaşma yaşamıştı.
Hareketin tıkandığı aşamalarda Allah Resulü başka merkezler oluşturmaya çalışmıştır. Siyasal açılım için bu zorunludur aksi taktirde hareketin kendini tekrar ederek yeni güç ve manevra imkânlarına ulaşamama ve zamanla yok olup gitme tehlikesi vardır. Habeşistan hicreti, Taif girişimi bu kâbil açılım stratejilerinin somut karşılıklarıydı. Gelin görün ki ilâhî bir tecelli ile bu merkezlere hicret mümkün olmamıştır; çünkü bu merkezler güçlü dinî, siyasî, bürokratik mekanizmalara sahiptiler, bu yönleriyle elbette Nemrut ve Firavun düzenleriyle benzeşiyorlardı.
Yesrib’in (sonradan Medine) kabîle savaşları, dinî grupların çekişmeleri ile süregiden yapısı merkezîlikten uzak bir görünüm arz etmekteydi. Hz. Peygamber ve arkadaşları için belki de en önemli sıçrama mevzii ancak burası olabilirdi. Katı merkeziyetçiliğin yokluğu ve geleceğin belirsizliğinde, öncü Müslümanların çağrılarına uyan çok sayıda Yesribli, müslüman olarak Resul ve arkadaşlarına ön açmışlardı.
Rabbimiz, Musa Peygamberin önderliğinde Kızıldeniz’i aşarak çok boyutlu merkezîlik çemberini kıran İsrailoğullarına Firavun’un çekip aldığı bütün güzellikleri zaman içinde yeniden nasip etmiştir. (Şuarâ, 59)
İbrâhim Peygamber, en başta da söylediğimiz gibi, “kuş uçmaz, kervan geçmez” bir mıntıkada yeni bir modele kollarını sıvamıştır. Beyt/ev/mescid/mabed olarak vurgulanan çekirdek oluşum insanlığın kurtuluşu için nadide bir misal/cevher/öz olarak müthiş kıymetlidir. Tağûtî düzenlerin tahakküm ve ağırlığından sıyrılmış, son derece sade, arı-duru bir söylemle harcı karılmıştır bu modelin. Tevhid inancı sahte tanrısallıkları redderek insanları aynı hat hizasına çeker. Güvence ve huzur temel teminattır. (Mescidin harem oluşunun anlamları hakkındaki yazımıza bakınız.)
İbrâhim’in, Musa’nın ve Muhammed’in sırasıyla takip ettikleri 1. ve 2. hicret aşamaları bugüne nasıl taşınmalıdır?
Dünyada neredeyse takip ve gözetimden uzak bir noktanın olmadığı (Bilmiyoruz, belki de bu propagandaya maruz kaldığımızdan öyle düşünüyoruzdur.) bir dönemde bu ne kadar mümkün olabilecektir? Sanırım bu aşamada öne çıkan soru budur.
Mutlak bir mıntıkadan bahsetmeden de bu kopuşun yöneleceği mekânsallıklar oluşturulabilir. Yaşadığımız çağ, birçok yönü itibariyle buna imkân vermektedir ayrıca hâlâ (ve bundan sonra da sürecek bir gerçeklik olarak) egemen tahakkümün etkilerinden nispeten arınmış mekânlar vardır. Bu her iki mekânsallık türünün rafine biçimlerinin üretilebilme imkânlarına odaklanılmalıdır.
Bütün insanlığın, hatta varlık âleminin diyelim, tepesine çöreklenen ve panoptikon, biyopolitika, psikopolitika derken farklı biçem ve usullerle anlaşılmaya çalışılan mütehakkim azgınlık, içerde kalınarak ıslah edilemediyse, (Islah edilmesi için yeterince uğraşılıp uğraşılmadığı karara bağlanmalıdır.) ikinci hicret aşamasına geçilmeli ve bu azgınlığın dışına çıkılmalıdır. Bu çıkış yerel ve küresel ölçeklerde sistemi boşaltmak sûretiyle gerçekleşebilir ancak muhakkak sûrette kurucu bir paradigmaya sahip olmalı ve Âlemlerin Rabbine dayanmalıdır, O’nun gaybî yardımına bel bağlamalıdır.
Mütehakkim azgınlığın sonuna yaklaşıldığına dâir alametler fazlaca belirmiştir. Metropoller, neredeyse irili-ufaklı bütün kent türleri her türlü yaşam enerjisini emip yok etmiş, kapitalist üretim-tüketim ilişkileri insanı ve diğer varlıkları çoktan idam sehpasına çıkarmıştır. Sistem kendi kendini yok etme aşamasına gelmiştir. Kendi depremlerini tetiklemek için çok uğraşıyorlar, ürettikleri onca şeyle birlikte imhâ olmaları işten bile değildir. İmi timi kaybolanlardan olacaklardır. Yok oluşu yaklaşan çevrimden örgütlü ve programlı çıkış mü’minler için öncelikli örnekliktir:
Derken, bir deprem onların işini bitirdi: kendi evlerinde cansız olarak yere serilip kaldılar. Onlar ki Şuayb’ı yalancı çıkarmak isteyen kimselerdi: Sanki orada hiç yaşamamış gibi oldular. Onlar ki, Şuayb’ı yalancı çıkarmak isteyen kimselerdi: Kendileri kaybeden kimseler oldular! (Araf, 91-92)
Mütehakkim alanın dışında İbrâhim, Musa ve Muhammed gibi yeni bir enerjiyle başka paradigmaları modelleştirebilenlere ne mutlu!
