2010 yılının son günlerinde Tunus’taki kitle gösterileriyle başlayan ve ülkeyi 28 yıldır demir yumrukla yöneten Zeynel Abidin bin Ali’nin kısa süre içinde devrilmesinin verdiği cesaretle 2011 yılında Arap nüfus çoğunluklu ülkelerin neredeyse tamamına yayılan toplumsal eylemlilik, değişim ve devrim dalgası, uğradığı neredeyse her ülkede farklı sonuçlar üretti. Sınırlı reformlar, siyasi otoritenin barışçıl yoldan değişimi, yalnızca isimlerin değiştiği bir kısır döngü içinde aynı mekanizmaların kendini yeniden üretmesi, iç savaş ve dış müdahale, “Arap Baharı” süreci boyunca gerçekleşen muhtelif olgular arasındaydı.
Siyasi değişim süreci Yemen’de ise kabaca iki ayrı safha biçiminde gerçekleşti. 2011 yılı başlarında, Ali Abdullah Salih yönetiminin akaryakıt sübvansiyonlarında yaptığı büyük kesintilerin katalizör rolü oynamasıyla başlayan gösteriler kısa sürede Salih’in başlıca destekçileri olan Suudi Arabistan ve ABD’yi karşısına alan bir çizgiye bürünmüştü. Aynı dönemde Bahreyn’deki halk hareketini tanklarla ezen Körfez İşbirliği Konseyi, Yemen’de ise “geçiş modeli”ni benimsedi ve Kasım ayında, Salih’in yardımcısı Abdurabbu Mansur el-Hadi’nin başkanlığında, farklı siyasi partilerin temsil edildiği bir hükümet kuruldu.
Yeni dönemin etkili aktörlerinden biri, Müslüman Kardeşler’le bağlantılı Islah Partisi’ydi. Ancak 2013 yılından itibaren Suudi Arabistan ve müttefiklerinin bölge genelinde Müslüman Kardeşler’i tasfiyeye girişmesiyle birlikte, Yemen’de farklı siyasi aktörler kendilerine daha geniş bir alan bulmaya başladı. Bunların en başında gelen ise, liderlik mekanizmalarında Husi aşiretinin mensuplarının bulunması sebebiyle Husiler olarak da anılan, genellikle Şii nüfusla özdeşleştirilmekle birlikte oldukça geniş bir toplumsal tabana dayanan Ensarullah hareketiydi. Hareket 2014 yılındaki ikinci dalga devrim sürecinde başkent Sana’daki pek çok kurumu ele geçirdi ve yönetimin istifasını istedi. Cumhurbaşkanı Hadi istifa ederek güneydeki Aden şehrine gitti. Ancak bir süre sonra diğer Körfez ülkelerinin de yönlendirmesi ve baskısıyla Aden’de kendini yeniden cumhurbaşkanı ilan etti ve ülkede iki başlı bir yönetim oluştu. Husilerin stratejik önemdeki Aden’e doğru ilerlemesi ise dış müdahaleyi beraberinde getirdi. Suudi Arabistan’ın başını çektiği Arap koalisyonu, 26 Mart 2015’teki hava saldırılarıyla, yıllar sürecek bir savaşı başlatmış oldu.
Elbette müdahale başladığı zaman savaşın bu kadar uzun süreceği kimsenin beklentisi dahilinde değildi. Arap koalisyonu zamanla kendi içinde bazı çatlaklar yaşasa da karadan ve havadan düzenlenen saldırılar uzun süre devam etti. Diğer yandan şiddetli çatışmalara rağmen ve “Husilerin” zaman zaman savaşı Suudi Arabistan topraklarına da taşımasına rağmen Yemen’deki statükoda önemli bir değişim meydana gelmedi. Bugün halen Yemen’in bir kısmı Ensarullah liderliğinin, bir kısmı ise Hadi hükümetinin kontrolü altında bulunuyor. Süreç içinde Suudi Arabistan’la yollarını ayıran Birleşik Arap Emirlikleri ise güney vilayetlerde hüküm süren, “Güney Geçiş Konseyi” isimli ayrılıkçı yapıyı destekliyor. Bu üç siyasi merkezin dışında, Arabistan Yarımadası El Kaidesi örgütü de bazı noktalarda kendi hakimiyetini kurmuş durumda.
Sürpriz niteliğinde olacak, denklem değiştirici majör gelişmeler olmadığı sürece kısa ya da orta vadede değişebilir gibi görünmeyen bu siyasi tabloya ise gün geçtikçe vahimleşen bir insani tablo eşlik ediyor.
Savaşın beşeri boyutu
Tüm savaşlar gibi Yemen savaşı da kitlesel çapta sivil can kayıplarına sebep oldu. “Yemen Data Project” tarafından, savaşın ilk üç yılı hakkında hazırlanan rapora göre, bu süre zarfında gerçekleşen hava saldırılarının yaklaşık üçte biri askeri olmayan hedeflere yönelik oldu. Hava saldırılarında hayatını kaybeden toplam insan sayısı ise 70 bin olarak ifade ediliyor.
Ancak bu doğrudan sonucun dışında, savaşın dolaylı bir beşeri maliyeti de bulunuyor. Birkaç yıldır başta çocuklar olmak üzere nüfusun geniş kesimleri arasında, kitlesel çapta ölümlerle sonuçlanan yaygın bir açlık krizi yaşanıyor. Nüfusun yaklaşık yüzde sekseninin yardıma muhtaç olduğunun ifade edildiği Yemen’de, içilebilir su kaynaklarına erişim de oldukça sınırlı. Uluslararası kuruluşlar, ülkede her 10 dakikada bir çocuğun hayatını kaybettiğini raporluyor.
Son aylarda para biriminin de aşırı derecede değer kaybettiği ve derin bir ekonomik krizin yaşandığı Yemen’de, başta koronavirüs olmak üzere çeşitli salgın hastalıklar nedeniyle sağlık sistemi de önemli ölçüde iflas etmiş durumda.
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, 20 Kasım günü yaptığı bir açıklamada Yemen’in dünyanın son birkaç on yılda gördüğü en kötü açlık ve kıtlık tehlikesine çok yakın olduğunu ifade etti ve durumu daha da kötüleştirecek tek taraflı adımlar atılmaması yönünde çağrıda bulundu. BM Genel Sekreteri, acil önlem alınmaması halinde milyonlarca kişinin hayatını kaybedebileceğini vurguladı.
Yemen Devrimi Yüksek Komite Başkanı Muhammed Ali el-Husi de Guterres’in yaptığı açıklamalar üzerine, Birleşmiş Milletler’in Yemen üzerindeki kuşatmanın kaldırılması için harekete geçmesini istedi.
Her ne kadar açıktan ifade edilmese de, Guterres’in bu açıklamasında durumu daha da kötüleştirecek tek taraflı adımlardan söz ederken gönderme yaptığı husus, ABD yönetiminin “İran ve müttefiklerine maksimum basınç” siyasetinin parçası olarak Ensarullah hareketini terör örgütü ilan etme kararıydı. Bu kararla insani kriz arasında doğrudan bir bağlantı bulunuyor, zira kararın hayata geçirilmesi durumunda pek çok uluslararası yardım kuruluşunun Ensarullah kontrolündeki bölgelerde çalışması imkânsız hale gelecek.
Trump yönetiminin Aralık ayı içinde hayata geçireceği düşünülen bu karara karşı BM ve çeşitli insani yardım kuruluşlarının yanı sıra ABD içinden de bazı tepkiler dile getirildi. Görevdeki son aylarında olan mevcut yönetimin bu adımı atıp atmayacağı veya Ocak ayında göreve başlayacak bir sonraki yönetimin farklı bir yönelime girip girmeyeceği kesin olarak bilinemese de, Yemen’deki siyasi açmazın güç kullanma yoluyla değişebilir gibi görünmediğini, beş buçuk yılın deneyimlerinden hareketle neredeyse kesin olarak söyleyebiliriz. Bölgenin en yoksul ülkesinin yaşadığı insani felaket daha da vahim bir niteliğe bürünmeden acil bir ateşkesin ilan edilmesi ve ülkenin tamamına acil insani yardımların ulaştırılması bir zorunluluk haline gelmiş durumda.
