“Uyan, diren, özgürleş!”
Direniş nedir?
Herhangi bir zorluğa karşı tüm kaynaklar kullanılarak gösterilen çaba, dilimizde ‘direniş’ olarak yer bulmuştur. Dünya tarihinde birçok dilde de çok önemli kelimelerden birisi olan bu kelime, “göğüs germek”le eş anlamlı kullanılabilir.
Direniş gerçeği ve taraflar
Direniş olgusunu, direnen ve “kendisine” direnilen güçler bağlamında değerlendirdiğimizde karşımıza iki “ana” grup çıkar. Bunlar, “direnenler” ve kendisine karşı “direnilenler, direnenleri yok etmeye çalışanlar…”
Bunlar aynı zamanda;
a) Salt insanca yaşama isteğine binaen, bu isteklerinin, karşı taraf(lar)ca katiyen yerine getirilmediği için bu fiilî durum karşısında, direnişten başka bir yol bulamayan gruptur. Bu gruba önceki asırlarda Roma’ya karşı direnen kölelerin lideri konumundaki Spartaküs’ü örnek verebiliriz.
b) Ortada insanca yaşamasına, bölüşüm ve paylaşımda “hakkı” elinden alınmadığı, var olan hukukuna saygı gösterildiği, üstelik bunların çeşitli yol yöntemlerle (anayasa, sözleşme vb.) teminat altına alınmış olmasına rağmen, direnişi ve bunlara ilave olarak ihaneti seçen grup ve gruplar, yapılar olarak belirginlik kazanır.
Elbette bunlara geçmişten ve günümüzden daha birçok örnek verilebilir.
Direniş edebiyatı
Edebiyat, genelde “güzel söz ve yazı sanatı” olarak tanımlanır.
Bu tanımdan yola çıktığımızda, bilinçten kaleme dökülen ve türü içerisinde, kendi formunu bulan sözlerin bütünlüğü edebiyatı oluşturur.
Bu tanım doğru olmakla birlikte edebiyattan arzulanandan maksadın da bir ihtiyacı gidermesi ise, edebiyat başlı başına bir kültürel ihtiyaç olarak “kendine uygun” yerini bulmuş olacaktır.
Bu “kendine uygunluk” çoğu zaman mecrâında akıp gidecek olsa da bazı sosyal, siyasal vb. sebeplerden dolayı bir mecrâ değişikliğine de şahit olabiliriz, geçmişte şahit olunanlar gibi…
Filistin direniş edebiyatı
Konumuz gereği, en başta genelde Araplar ve özelde de Filistin halkı açısından bakıldığında, “geçmişin, geleceğin oluşumunda önemli bir rolünü bulunduğunun kabulüyle” Filistin’in edebiyat ve eserleri dendiğinde, normal olarak akla ilk önce şiir gelir.
1948’de somutlaşarak halkının kâhir ekseriyetinin kendi öz topraklarından koparılmasıyla başlayan sürgün hayatı en iyi ve anlamlı olarak şiirle anlatılabilirdi.
Bunun yanında çağdaş edebi türler olan roman ve hikâye formunun da ayrı bir ağırlığının olduğunu da belirtebiliriz.
Çoğu diasporada yaşayan sürgün ailelere mensup Filistinli şair ve yazarlara örnek olarak ilk elden şu isimleri belirtebiliriz: Mahmud Derviş, Murid el-Bergusi, Selma Kadri Ceyyusi, Yahya Hassan…
Filistinli “büyük” şair Mahmud Derviş’in “Kimlik Kartı” şiirinin ilk mısraları şöyledir:
“Kaydet!
Ben Arabım
Kartımın numarası elli bin
Çocuklarımın sayısı sekiz
Dokuzuncusu da yolda, yaz sonunda burada!
Kızıyor musun?”
Derviş, aynı şiirinin son mısralarında da şunları belirtiyor;
“Madem öyle!
Kaydet!
Kaydet ilk sayfanın ta en başına
Nefret etmem insanlardan
Hiç kimseye saldırmam!
Ama aç kalınca toprağımı gasp edeni çiğ çiğ yerim!
Kolla kendini, kork benim açlığımdan
Kork benim öfkemden!
Ben Arabım”
Biz de şairimiz gibi sesleniyor ve haykırıyoruz: Hepimiz Arabız, hepimiz Filistinli ve hepimiz sürgünüz; kendi yurdundan çıkarılan, uzak diyarlara sürülen, diasporaya gönderilen ve kendisine ölüm ve zulüm reva görülen…”
Mahmud Derviş gibi birçok Filistinli şair ve yazarın da, işgalciye karşı haklı hıncını ve öfkesini, yaşadıklarına binaen içinden geldiği gibi dile getirdiği, alınması gerekeni ilettiği; yaşanılan acıdan, çekilen çileden dolayı akan gözyaşlarının akması gereken yere aktığını, mecrâını bulduğunu; dolup taşarak nehre dönüştüğünü, göl, deniz ve okyanus olduğunu, sahilleri ıslattığını, kayaları parçaladığını duymakta ve hissetmekteyiz!
Bu acının, öfkenin, sitemin dile gelip ilgilisine ulaştırılmaya çalışılan şiirle birlikte, acı dolu nitelikli kalemlerden sâdır olan hikâye ve roman formunda da birçok eser kaleme alınmıştır.
Filistinli şair ve yazarların yayımlanabilen kitaplarına ek olarak bir de büyük bir eksiği dolduran çocuk edebiyatı alanında da çalışmaların var olduğunu ve bunların bir kısmının da peyderpey Türkçeye çevrilip yayımlandığı görülmektedir.
Burada konu Filistin olunca akla ilk olarak sürgün olgusu gelir.
Bu sürgünün adı Filistince Nekbe’dir. Onun maddi ve manevi sembolü de, her ev boşaltılıp, insanın hayata tutunmak için gittiği, gidip yaşamak zorunda kaldığı yere de götürülen ve tekrar bir gün anavatana dönüldüğünde kapanan, kapatılan kapıları açmak için kullanılacak olan anahtardır.
Yani Arapça ifadeyle misbah, yani açan, fetheden…
O, bir madenden yapılmış olsa da, Filistin özelinde parayla, pulla ölçülmez, kıyaslanamaz bir değere haizdir. Bir nevi elde edilen tüm değerleri içeren bir kimlik kartıdır!
Yukarıda da belirtmeye çalıştığımız üzere, sürgün olgusu, çağdaş Filistin edebiyatında şiir üzerinden karşımıza çıkar. Mahmud Derviş ve Murid el-Bergusi’de olduğu gibi.
Bir de, her ne kadar birebir sürgünlük konusu işlenmiyor ve onu dile getiren bir Filistinli olmasa da, İslam dünyasının harim-i şeriflerinden sayılan Kudüs’e yönelik bir özlemi ve bir açıdan da bizim ondan uzaklaşmamızı ve onun da bize olan hasretini merhum şair ve yazar Mehmet Akif İnan “Mescid-i Aksa” şiirinde dile getiriyordu:
“Mescid-i Aksa’yı gördüm düşümde / Bir çocuk gibiydi ve ağlıyordu
Varıp eşiğine alnımı koydum / Sanki bir yer altı nehr çağlıyordu.
***
Mescid-i Aksa’yı gördüm düşümde / Götür müslümana selam diyordu
Dayanamıyorum bu ayrılığa / Kucaklasın beni İslâm diyordu.”
Sonuç yerine
Kaleme alınan bu eserlerde, işgal ve ona karşı verilen direniş çerçevesinde olan biten hadiseler, edebi bir şekil içerisinde, o işgali yaşayan ve ona karşı direnişin ne anlama geldiğini kavramaya çalışan, daha sonra ise geleceğin inşasının ve kendi yaşının kemale erebileceğini anlama, idrak etme ve ona göre olası bir geleceğin inşasının mümkün olabileceğini her kesime anlatmaya çalışıyor; direnene, onu izleyene ve ondan ders çıkaracak olana!
Daha bu eserler gibi, direniş edebiyatı içerisinde Filistin’deki (Gazze ile birlikte) işgalin, çocukların gözünden anlatılan pek çok eser var.
Filistin direniş edebiyatına dair kaleme alınan eserlerin büyük bölümü, belki de işgalden kaynaklanan İsrail’in görünür maddi baskısından ziyade, yaşanılan yerlerde maddi olarak görünmese de manevi olarak hissedilebilecek anlarda kaleme alındıklarından hiç şüpheniz olmasın.
Aslında bu durum, belli birtakım olgulara binaen, kendi ülkesine yönelik iyi niyetlerinin hayata geçirilmesi esnasında, ona bu hakkı tanımayan “yerli” despot yönetimlerin yaptığına benzer bir şekilde Filistin’i, Kudüs’ü ve özellikle de Gazze Şeridi’ni yıllardır baskı altında tutup ambargo uygulayan ve bu işgal ile ambargonun değil az buçuk esnetilmesi, gündeme dahî gelmesinden rahatsızlık duyan İsrail yönetiminin olası baskısının ötesinde direniş edebiyatı ve buna bağlı çocuk edebiyatı da bir hayli önem kazanmaktadır.
