Madun, kurumsal bir zemine sahip olabilirse konuşabilir, diyor Spivak; “Madun Konuşabilir mi?” adlı eserinde.
Madun konuşamadığı için, bir zemine yaslanamadığı için bir şekilde kabullenilmiş sessizlik içinde vâr olmaktadır, tabi buna ne kadar vâr olmak denebilirse.
Madunun katmerli hâlleri, meselâ kadınsa, üstüne esmer (ya da siyah) ise, olmadı bir de yoksulsa çok daha köklüdür. Meselâ bizim buralarda Kürt ise, mülteci ise, üstüne bir de işçi ise…
Madun, kendi sesiyle vâr olamazsa onun temsiliyeti devreye girebilir. Bu temsiliyet elbette onu tanımlama kudretine sahip olacaktır. Bu tanımlama madunluğun oluşma aşamalarındaki hataları pekiştirebilir. Burada ciddi bir risk vardır. Spivak’ın kitapta bahsettiği “sati/iyi (razı olunan) kadın” kavramının dini metinlerin yanlış aktarımı/yorumu ile oluşmasındaki trajedi gibi.
Bu çerçeveyi İslam geleneğine transfer edersek benzer bir süreçle modelleme yapma imkânıyla karşı karşıya geliriz. Cihad, kadın, huri gibi mevzularda çeviri, yorum ve uygulamaların İslam’ın kendisi olarak sunularak oynadıkları hata pekiştirici süreçler…
Nihayetinde ortaya çıkan toplamın İslam diye tescil edilmesi.
Esmer adamlardan korunan esmer kadının tanımlanma ve ait olduğu alanın damgalanarak ve kendisine ‘özne olarak’ bir çıkış imkânı bırakılmaksızın hükmün açıklanması.
Kocası ölen ‘iyi kadın’ intihar ederek yüceliğini kanıtlar. Tahrif edilmiş kutsal anlatılar mirasa göz dikmiş erkek kardeşler, hurafe üzerinden ilerleyen sapkın din anlayışları ve dini oradan tanımlayan yabancı üstencilik…
Madun kesinleşmiş rol dağılımı karşısında suskundur, kendinden bekleneni yapacaktır.
Sati intiharı herkesi memnun eder.
Egemen düzenin işleyişi için mazlum ve mustazafların mırıltısız itaati ve efendinin velinimet oluşuna dâir minnet edaları beklenen, makbul tutumdur.
Talebenin, mutlak itaati isteyen öğretici otorite karşısında benzer pozisyonu alması istenir, askerin/astın komutanları/üstleri karşısında olduğu gibi.
Kadınlar, neredeyse bütün kültür ve coğrafyalarda tam manasıyla sati olmasalar da ona gönüllü olmaları arzulanarak tanımlanır.
İşçiler, bütün emre âmâde herkes de elbette!
Spivak’ın büyük annesinin kuzeni ise siyasal gerekçelerle ve evli olmadan gerçekleştirdiği intiharla çarka çomak sokmuş ancak imani-ideolojik zemini gösterememişti.
Burada madun için imani/ideolojik zemin bir dil olacaksa eğer, şimdi onu kim ve nasıl inşa edecektir?
Mesela kitap ve Spivak Hindistan mekânsallığından konuştukları için sömürgeci efendiler mi?
Yoksa, Avrupa merkezciliklerinde muhalif iken deniz aşırı ve en nihayetinde modernler tarafından çok yönlü gerilikleri teslim edilen sömürgeler hususunda ittifak edebilen entelektüeller mi bir çıkış gösterecektir?
Spivak’ın pek yerinde bir karşılama ile yabancı-üstenci unsurun aydınlanmacı zorbalığına itirazı, hakikatin uzaktan gelemeyeceğine dönük mutlak kabul olarak mı okunmalıdır? Eğer böyle ise, madunun sesini ararken farklı bir sesin ortaya çıkış imkânını kendisi iptal etmiş olacaktır.
Bunu sanmam çünkü kitabın sonunda seküler bir dil vâr etmekten bahsetmektedir çıkış için. Sekülerlik bu manada dinselliğin baskın olduğu Hindistan yereli için dışarıdan, başka merkezlerden esinlenesi bir şey olsa gerektir. Bir tür modernleşme/batılılaşma dalgası diyelim.
Spivak’ın anlatımının model olarak Müslüman halklara uyarlanışı üzerinden gidelim yine. Aktüel tartışmalarımıza dönersek Müslümanlar için de benzer çözüm önerilerinin dillendirildiğine tanık oluyoruz.
Sömürgecinin, hataları, kendisinin ayrılmaz bir parçası addedip gözden kesinkes düşürdüğü din artık madunun sesi olamaz. (Burada artık doğrudan sömürgeci demeyelim de ‘o seküler seslerin her türlü merkezleri’ diyelim. Bir yandan da sömürgecinin değişik sûretleri olduğu gerçeğini hatırda tutarak pek tabii…) Spivak burada bir ıslahatçı değildir. O da bunu reddeder.
Reddetmede hakkı vardır elbette, kendi tercihidir ancak sömürgecinin yaptığının bir benzerini de kendisi yaparak anneannesinin kuzeninin yaptığı yapı söküm ameliyesini sonuçta bu noktaya taşımış olur.
Modellememizden dersler çıkararak ilerlersek, Mekke’de Kur’an vahyinden evvel bir paradigmaya, yol haritasına sahip olmadığı için seslerini bulamayan hanifler, daha beter durumda olan köleler Muhammed’i bekledi; bilerek ya da bilmeyerek.
Sömürgeci askeri ya da -muhalif ya da onaycı- entelektüeli değildi Allah Resûlü. Yûnûs Sûresi 16. ayette de değinildiği üzere “bir ömür onların arasında bulunmuş” biriydi ama bu süre ve onların arkadaşı, halkından oluşu kabul almak için yetmedi.
Spivak da dışarıdan gelen mütehakkim, tanımlayıcı tavrı -bir yere kadar- reddeder. (Tümüyle neden reddetmediğini az önce değerlendirdik.) İçeriyi de çözüm görmez. Başka bir yönü gösteren Kur’an vahyi ile de temas kurmaz. Yine modernliğin esinlediği seküler sese râm olur.
İslam’ın önerisi Allah Resûlü’nün getirdiği, sağlam bir zemin inşa eden sestir. Talihsiz kuzenin kıymetli çırpınışı, aralamaya çalıştığı kapı bu arı duru sesle buluşmazsa kakofonide yeni talihsizlikler kaçınılmaz olacaktır.
