Esra Erol ve Benzerleri Neden Sadece “Eğlence” Değil: Algılar, İktidar ve Ortalama

Türkiye’de televizyon kültürünün, reyting baskısıyla izleyici algısını sürekli aşağı çeken bir eğilimi olduğu artık yerleşik bir gerçek. Ancak son zamanlarda, bu durum rahatsız edici boyutlara ulaşmış durumda. Geçtiğimiz günlerde Esra Erol’un programında, kaynananın nişanlı damatla iddia edilen ilişkisi, ekran başındaki izleyicilere o kadar absürt bir gerçeklik yansıtıyor ki modern medyanın zehirleyici etkisini gözler önüne seriyor.

Bu tür programlar sadece reyting peşinde koşmanın ötesine geçerek toplumun düşünce ve algı düzeyini aşağıya çeken, pasifleşmeye zemin hazırlayan unsurlar olarak işlev görüyor. Günlük yaşamın gerçek sorunlarından uzaklaştırılan birey, ekran başında izlediği bu absürtlükleri sorgulamak yerine, belirli bir “ortalama kültür”ü içselleştiriyor.

Medya eleştirmenleri, bu programların izleyiciye “seyirlik ahlak” sunarak eleştirel düşünceyi pasifleştirdiğini iddia ediyor. George Gerbner’in “Kültivasyon (Yetiştirme) Teorisi”ne göre[1], medyada sürekli tekrarlanan belirli temalar, izleyicinin algısını şekillendirir; bu durum, toplumun kendi gerçek sorunlarıyla yüzleşme cesaretini azaltmaktadır. Televizyonun merkezileşen rolü günün telâşı ve ekonomik sıkıntılar içinde insanlar, ufak dramatik olaylarla mest olurken asıl önemli meselelerin gölgesinde kalıyor.

Esra Erol’da “Skandal İlişki” – Reyting için atılan başlıklar yeni bir ortalama belirliyor.

Gerçeklik Tiyatrosu: Seyirci, Oyun ve Yönetim Aygıtı

Esra Erol örneği, gerçeklik ile kurgu arasındaki sınırı giderek belirsizleştiriyor. Programlarda yaşanan dramatik olaylar, tamamen gerçeklikten kopuk olmasa da izleyicinin “ortalama” algısını derinden etkiliyor. Sürekli maruz kalınan bu olaylar, dramatik unsurların normalliğe dönüşmesine, dolayısıyla toplumda “güvenlik” ve “denetim” taleplerinin meşrulaşmasına zemin hazırlıyor.

Byung-Chul Han’ın da belirttiği gibi[2], modern toplumda şeffaflık ve performans rüzgârı eserken medya aracılığıyla sunulan yüzeysellik, bireylerin özgür düşünce ve sorgulama kapasitesini sistematik olarak azaltıyor. Her ne kadar yayıncılığın mecraları değişse ve yapay zekanın gelişen etkileri başka bir görsel atmosfer yaratsa da hâlâ “medya endüstrisi” aynı motivasyonlardan besleniyor. İzleyici, her ne kadar “gerçek” hayatı izlediğini iddia etse de, aslında medyanın manipülasyonuyla oluşturulmuş bir gerçeklik içinde yaşamını sürdürmeye başlamış durumda. Bu durum, endişenin artmasına, inisiyatif almaktan kaçınmaya ve yöneticilerin müdahalelerini bekleyen pasif bir toplumsal yapının oluşmasına neden oluyor.

“Don’t Think” – Düşünme!

Yönetim Aygıtı Olarak Medya: İktidarın Sessiz Kontrolü

Tarih boyunca medya, sadece haberleşme ve eğlence amacıyla kullanılmamış, aynı zamanda toplumu yönlendirme ve kontrol etme aracına dönüşmüştür. Günümüzde televizyon programları, iktidarın politikalarını pekiştiren, algıyı manipüle eden modern yönetim aygıtları hâline gelmiştir. Esra Erol ve benzeri yapımlar, seyircinin aktif katılımını engelleyerek pasif izleyiciliği teşvik ediyor.

Bu medya anlayışı, eleştirel düşüncenin ve aktif birey olmanın temel taşlarını oluşturan unsurların zayıflamasına yol açıyor. Gerçek sorunları tartışmak yerine, izleyici absürt olaylara takılıp kalıyor; sonuçta, medyanın yönettiği “ortalama” bir toplumsal bilince teslim oluyor. Bu durum, iktidarın sessiz sedasız kurulmuş yönetim aygıtlarını güçlendiren bir etki yaratıyor. Toplum, kendi gerçek sorunlarının farkına varıp eleştirel bilinç geliştirmezse, medya yönetimi altında pasif bir varlık olmaya mahkum kalır.

Esra Erol ve benzeri programlar, yalnızca bir eğlence ürünü veya reality show olarak kalmıyor; bunlar aynı zamanda toplumsal hafızayı ve özgür iradeyi hedef alan, eleştirel düşünceyi körelten araçlar olarak karşımıza çıkıyor. Medya, insanların zihinlerine “seyirlik ahlâk” aşılayarak, gerçeklik ile kurgu arasındaki sınırı bulanıklaştırıyor. Bu da, toplumun kendi sorunlarıyla yüzleşme becerisini azaltıyor ve iktidarın, pasif izleyici kitlesi oluşturma çabasının bir parçası oluyor.

Dolayısıyla, televizyon ve ana akım medya araçları sadece bilgiyi aktarmakla kalmıyor; aynı zamanda ideolojik bir kontrol mekanizması oluşturuyor. Bu mekanizmanın farkına varılması, özgür ve eleştirel düşünceye sahip bireylerin yetişmesi açısından hayati önem taşıyor.

Dipnotlar:
[1] Gerbner, G. (1998). “Cultivation Analysis: A Systematic Approach to Television’s Long-Term Effects.”
[2] Han, Byung Chul (2023). “Şeffaflık Toplumu”, Metis Yayınları